Dr Malwina Gębalska i Barbara Świątkowska w podcaście NCN opowiadają o dwóch inicjatywach wspierających zaangażowaną naukę: partnerstwie Social Transformations and Resilience (STR) i programie Science and Society finansowanym z funduszy norweskich i EOG.

Badania naukowe powinny nie tylko odpowiadać na wyzwania społeczne, ale też angażować szerokie grono interesariuszy – od decydentów, przez organizacje społeczne, po obywateli. Taka perspektywa przyświeca partnerstwu STR, którego koordynatorem jest NCN. Partnerstwo powstało z inicjatywy Komisji Europejskiej w odpowiedzi na zmiany klimatyczne, demograficzne, technologiczne oraz nieprzewidziane kryzysy, takie jak pandemia czy wojna w Ukrainie. Jego celem jest przygotowanie Europy do sprawiedliwego przechodzenia przez zmiany. W centrum STR znajdują się cztery tematy: modernizacja systemów opieki społecznej i usług podstawowych, przyszłość pracy, edukacja i rozwój umiejętności oraz sprawiedliwa transformacja klimatyczna.

STR zakłada ścisłą współpracę badaczy z interesariuszami i wpływ badań na kierunki polityk publicznych. Obecnie trwa etap przygotowawczy, a pierwsze konkursy planowane są na przełom 2027 i 2028 roku. Polska aktywnie uczestniczy w konsultacjach – w temacie przyszłości pracy znalazła się wśród trzech najaktywniejszych krajów.

Drugą inicjatywą jest Science and Society, program towarzyszący funduszom norweskim, który umożliwił 11 polsko-norweskim zespołom zrealizowanie działań społecznych i edukacyjnych na bazie wcześniejszych projektów badawczych. Zespoły mogły organizować warsztaty z nauczycielami, współpracować z NGO-sami, tworzyć narzędzia online czy prowadzić debaty. Celem było nie tylko upowszechnianie wyników, ale wspólne wypracowywanie rozwiązań.

W odcinku pojawiają się konkretne przykłady takich działań: przygotowanie podręcznika rozwijającego postawy obywatelskie i krytyczne myślenie w szkołach czy opracowanie testu online, który pozwala sprawdzić podatność na dezinformację. Efekty zostaną podsumowane w maju 2025 roku i będą punktem wyjścia do zaprojektowania kolejnej edycji programu.

Fundusze norweskie będą miały kontynuację – memorandum w sprawie nowej edycji ma zostać podpisane wiosną 2025 roku, a kolejne konkursy mogą pojawić się w następnym roku. Działania w obu programach mają być komplementarne – łączy je troska o zieloną transformację, edukację, demokrację i odporność społeczną. Oba zespoły w NCN prowadzą wspólne analizy i warsztaty, by lepiej odpowiadać na potrzeby środowiska naukowego i społeczeństwa.

– Zaczynamy od nauk humanistycznych i społecznych, bo ich rola w rozumieniu i wspieraniu zmian jest nie do przecenienia – mówi dr Gębalska. – Ale celem jest szersza zmiana myślenia: nauka nie jako cel sam w sobie, ale jako narzędzie dla społeczeństwa.