در برنامه‌ی گذشته، درباره‌ی موسیقی دوره‌ی رنسانس و تأثیر اصلاحات دینی بر موسیقی کلیسایی این دوره صحبت کردیم. در این برنامه‌ به موسیقی دوره‌ی باروک می‌پردازیم.

بین سال‌های ۱۶۰۰ تا ۱۷۵۰ میلادی نوعی موسیقی در اروپا رواج پیدا کرد که بعدها به موسیقی باروک معروف شد. خود ِ کلمۀ باروک ریشه در زبان پرتغالی دارد و به معنی مرواریدی است که عجیب و غریب تراش خورده. از ویژگی‌های موسیقی دوره‌ی باروک می‌شود به تزیین بیش از حد ملودی اشاره کرد. یعنی برای جذاب‌تر کردن ملودی به آن نت‌هایی اضافه می‌کردند. در اصطلاح موسیقی به این نت‌ها، نت زینت می‌گویند.

قبل از اینکه به قطعه‌ای موسیقی از دوره‌ی باروک گوش بدهیم، ملودی این قطعه را بدون نت‌های زینت بشنوید.

حالا به اصل اثر گوش می‌کنیم که نوشته‌ی آرکانجلو کورلی، آهنگساز ایتالیایی اوایل دوره‌ی باروک است. توجه کنید که چطور ملودی‌ای که شنیدیم به روش باروک زینت داده شده.

ویژگی مهم دیگر دوره‌ی باروک رشد موسیقی سازی بود. در اثری که شنیدیم، همان‌طور که متوجه شدید، تنها صدای ساز شنیده می‌شد و بر خلاف آثار دوره‌های قرون وسطی و رنسانس، خبری از خوانندگان نبود.

در این دوره، با شروع انقلاب صنعتی، سازهایی با کیفیت بهتر ساخته شد. به علاوه نوازندگان زبردستی هم پیدا شدند که باعث شد آهنگسازان به نوشتن موسیقی سازی رغبت بیشتری پیدا کنند.

همان‌طور که در برنامه‌ی قبل گفتیم، اصلاحات دینی استفاده از موسیقی چندصدایی را در کلیسا محدود کرد. به دنبال این اصلاحات، آهنگسازان به این فکر افتادند که همان‌طور که در موسیقی آوازی کلمات باید واضح شنیده شوند، در موسیقی سازی هم ملودی اصلی باید واضح باشد. به همین دلیل در آثاری که در اوایل دوره‌ی باروک برای سازها نوشته می‌شد، یک ساز ملودی اصلی را می‌زد و بقیه‌ی نقش همراهی‌کننده را داشتند. به این ترتیب ملودی اصلی به وضوح شنیده می‌شد. در زبان موسیقی به اثری که در آن ملودی اصلی با همراهی‌کننده شنیده شود، هوموفونی می‌گویند.

با هم به اثری از فرانسوا کوپرن، آهنگساز فرانسوی، گوش می‌دهیم که برای ساز ویولون‌ و هارپسیکورد نوشته شده. توجه کنید که در این اثر ملودی اصلی را ویولون می‌زند و‌ هارپسیکورد آن را فقط همراهی می‌کند.

در برنامه‌ی گذشته گفتیم که پیدایش و گسترش صنعت چاپ در دوره‌ی رنسانس به ترویج و رشد موسیقی کمک زیادی کرد. از یک طرف، آثار موسیقی در دسترس عموم قرار گرفت. مردم نت‌های آثار موسیقی را تهیه می‌کردند تا اوقات فراغت‌شان را با نواختن آنها در جمع خانوادگی پر کنند. از طرف دیگر، چاپ آثار موسیقی منبع درآمد جدیدی برای آهنگسازان شد و به آنها این استقلال را داد که آثاری را که مایل بودند بنویسند.

البته در دوره‌ی باروک همچنان کلیسا و دربار دو منبع اصلی درآمد برای آهنگسازان بود. کلیسا و دربار برای مراسم و مناسبت‌های مختلف از آهنگسازان می‌خواستند که قطعه ای بنویسند. آنها هم باید این سفارش‌ها را در مدت زمان کوتاهی آماده می‌کردند. آهنگسازان برای این که بتوانند سفارش‌های موسیقایی دربار و کلیسا را به موقع تحویل بدهند، فرم‌های موسیقی را ابداع کردند، مثل فرم کانتاتا (که فرمی بود برای آواز)، ‌یا فوگ (که فرمی بود چند صدایی برای ساز). استفاده از این فرم‌ها به آهنگسازان این امکان را می‌داد که سفارش‌های کوچک و بزرگ موسیقی را در زمانی کوتاه تحویل بدهند.

با هم به اثری از یوهان سباستیان باخ که به فرم کانتاتا نوشته شده گوش می‌دهیم. کانتاتا یکی از مهمترین فرم‌های موسیقی آوازی در دوره‌ی باروک بود که معمولا برای یک یا چند خواننده و ساز نوشته می‌شد.

در این برنامه‌ی دیدیم که در بین آهنگسازان دوره‌ی باروک نوشتن برای ساز رونق بیشتری پیدا کرد. در برنامه‌ی‌های بعد با سه آهنگساز معروف این دوره یعنی باخ، ویوالدی و هندل آشنا می‌شیم و به نمونه‌هایی از آثارشان با هم گوش می‌دهیم.این برنامه را با شنیدن اثری از هنری پرسل به پایان می‌رسونیم که برای ساز زهی و آواز نوشته شده. موضوع این اثر وداع عاشقی است که از معشوقش می‌خواهد او را همیشه به یاد داشته باشد.