Một làn sóng ngầm về lâu dài tác động đến mối liên hệ chặt chẽ về kinh tế, thương mại và đầu tư giữa Mỹ và các quốc gia Vùng Vịnh. Xung đột ở Gaza, vụ Israel xâm phạm chủ quyền lãnh thổ của Qatar để tiêu diệt phong trào Hamas trước mắt chưa đe dọa đến những dự án đầu từ hàng trăm tỷ đô la các quốc gia dầu hỏa vừa cam kết với Hoa Kỳ nhưng đã khiến Washington khó xử.

Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, một trong 6 nước thuộc Hội Đồng Hợp Tác Vùng Vịnh GCC đã chính thức tham gia khối BRICS nơi Trung Quốc và Nga đóng vai trò chủ đạo. Một thành viên thứ nhì là Ả Rập Xê Út đã chính thức được mời tham gia nhóm các nền kinh tế đang trỗi dậy. Năm 2023 Bắc Kinh bắc nhịp cầu hỏa giải Ả Rập Xê Út, một đồng minh lầu đời của Mỹ ở Trung Đông với Iran. Riêng Qatar tuy không ngừng mở rộng giao thương với Trung Quốc, nhưng vẫn còn giữ khoảng cách với Bắc Kinh.

Hoài nghi từ các đồng minh của Mỹ ở Trung Đông

Có điều sau vụ Israel nhắm vào một phái đoàn đàm phán của Hamas đang có mặt tại Doha đã oanh kích một tòa nhà ngay tại thủ đô Qatar hôm 09/09/2025, căng thẳng leo thang giữa một bên là các quốc gia Vùng Vịnh, các nước Ả Rập Hồi Giáo và bên kia là Israel được Mỹ yểm trợ.

Qatar dọa ngừng làm trọng tài giữa Israel và Hamas chấm dứt xung đột tại Gaza. Cùng lúc, Hoa Kỳ chỉ cảnh cáo chính quyền của thủ tướng Benjamin Netanyahu cho có lệ.

Phải đợi đến 3 tuần sau sự cố nói trên thủ tướng Israel từ Washington mới chính thức bày tỏ « ân hận sâu sắc » đã vi phạm chủ quyền lãnh thổ của Qatar.  

Trước Qatar, Ả Rập Xê Út từng có cơ hội thử thách tính vững trắc của đồng minh Hoa Kỳ : Tháng 9/2019 Donald Trump trong nhiệm kỳ đầu đã không có phản ứng gì khi drone Iran nhắm vào các cơ sở dầu hỏa của Ả Rập Xê Út cho dù Ryiad mua hàng tỷ đô la vũ khí của Mỹ.  

Trả lời RFI tiếng Việt, chuyên gia Jean -Loup Samaan, Viện Nghiên Cứu Trung Đông trường Đại Học Quốc Gia Singapore, trước hết giải thích về tầm mức nghiêm trọng của đợt « oanh kích » nhắm vào Doha hôm 09/09/2025 không chỉ đối với Qatar mà cả với các quốc gia trong Vùng Vịnh.

Jean-Loup Samaan : « Cuộc tấn công này đã gây ra phản ứng từ các nước vùng Vịnh vì nhiều lý do. Thứ nhất, đây là một cuộc tấn công bất ngờ bởi vì từ trước đến nay, việc Israel tấn công Qatar được xem như là một “lằn ranh đỏ” không thể vượt qua. Điểm thứ nhì, đây lại là một cuộc tấn công từ một đồng minh của Hoa Kỳ – điều này chưa từng xảy ra.

Trước đây, các cuộc tấn công vào Qatar thường đến từ Iran, hoặc từ lực lượng Houthi ở Yemen, hay từ Irak. Nhưng lần này lại là từ Israel một đồng minh thân cận của Mỹ. Chính vì thế mà gây ra nhiều vấn đề, đặc biệt là do Washington đã kín đáo, không thực sự lên án cuộc tấn công.

Điểm này khiến các quốc gia vùng Vịnh hoang mang. Họ tự hỏi liệu các thỏa thuận quốc phòng với Hoa Kỳ còn đáng tin cậy hay không và nên chăng tiếp tục duy trì mối quan hệ hợp tác quân sự với Washington? »

Tựa như trong trường hợp của Ả Rập Xê Út sáu năm trước đây, lần này Qatar và các nước trong Vùng Vịnh tiếp tục thất vọng về thái độ của Hoa Kỳ. Mới tháng 5/2025 các quốc gia này đã trải thảm đỏ đón tổng thống Trump. Abou Dabi cam kết đầu tư 1.400 tỷ vào Mỹ trong 10 năm. Nhà Trắng khoe đã thu hoạch 1.000 tỷ đô la tại chặng dừng ở vương quốc Ả Râp Xê Út. Còn Qatar hứa đầu tư thêm 10 tỷ đô la vào Mỹ và như Donald Trump giải thích 10 tỷ đô la đó sẽ « nẩy nở thành 12.000 tỷ đô la trong tương lai » cho kinh tế Hoa Kỳ.

Riêng trong trường hợp của Qatar, nhà sản xuất thứ nhì của thế giới về dầu hỏa và khí đốt này còn chiếm một vị trí then chốt từ quân sự, ngoại giao đến kinh tế trong chiến lược của Washington tại Trung Đông. Đây là nơi 10.000 quân Mỹ đang đồn trú tại căn cứ quân sự Al Udeid, căn cứ lớn nhất của Hoa Kỳ tại Trung Đông.

Jean-Loup Samaan, đại học Singapore điểm lại mối quan hệ khá tốt đẹp và hiệu quả của Qatar.

Jean-Loup Samaan : « Về mặt ngoại giao, Qatar đóng vai trò trung gian trong nhiều hồ sơ, như trong đàm phán giữa Mỹ và Taliban – Qatar đã đóng vai trò then chốt trong việc Mỹ rút khỏi Afghanistan năm 2021. Ngoài ra, trong vấn đề Palestine, Qatar cũng là một nhân tố trung tâm khi hỗ trợ các cuộc đàm phán với Hamas cho đến thời điểm hiện tại.

Về mặt quân sự, Qatar là nơi đặt Bộ tư lệnh trung tâm của Hoa Kỳ tại khu vực Trung Đông – tức là bộ chỉ huy của quân đội Mỹ phụ trách khu vực này đặt tại căn cứ quân sự Al Udeid Điều đó đặc biệt đáng chú ý khi đặt trong bối cảnh các cuộc không kích của Israel – vì có hàng ngàn binh sĩ Mỹ hiện đang đóng quân thường trực tại Qatar ».

10 tỷ đô la : keo sơn giữa Doha và Washington 

Jean-Loup Samaan : « Qatar cũng là một đối tác kinh tế của Mỹ. Hai quốc gia này không còn phụ thuộc nhiều vào nhau về về mặt năng lượng như trước bởi vì Mỹ đã trở thành nhà sản xuất và xuất khẩu năng lượng lớn trong vòng 20 năm qua. Tuy nhiên, Qatar vẫn là một lực lượng tài chính quan trọng – quỹ đầu tư quốc gia của Qatar rất lớn, đầu tư vào bất động sản cao cấp và công nghệ mới. Ví dụ, trong chuyến thăm vùng Vịnh mùa xuân vừa rồi của tổng thống Trump, ông đã đến Qatar và có nhiều thông báo về các khoản đầu tư lớn của Qatar vào kinh tế Hoa Kỳ.Đây là một khía cạnh đáng chú ý trong quan hệ song phương ».

Năm 1972 Mỹ thiết lập bang giao với Qatar. Từ đó đến nay quan hệ ngoại giao, quân sự liên tục phát triển « tốt đẹp » hợp tác song phương được phát triển mạnh me trong nhiều lĩnh vực từ quốc phòng đến năng lượng thương mại, đầu tư. Nhân dịp tổng thống Donald Trump vừa công du Qatar tháng 5/2025, Doha thông báo hợp đồng 96 tỷ đô la với tập đoàn Boeing, đầu tư thêm 2 tỷ vào lĩnh vực quốc phòng, 1 tỷ đô la để phát triển công nghệ mới … Chung cuộc, tổng thống Trump trở về Washington với cam kết 10 tỷ đô la đầu tư của Qatar vào Mỹ trong những năm sắp tới.

Giới quan sát cho rằng 10 tỷ đô la đầu tư đó là keo sơn, gắn chặt hơn một chút nữa cho liên minh giữa Doha với Washington đề phòng trước những « áp lực và mối đe dọa tiềm tàng của khu vực ». Trong nhiều năm, Qatar từng bị Ả Rập Xê Út, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, Bahein và Ai Cập « phong tỏa » về mặt ngoại giao với lý do, Doha dễ dàng bắt tay với các tổ chức khủng bố…  

Vậy liệu rằng Mỹ bênh vực Nhà nước Do Thái có thể làm gián đoạn các mối quan hệ này, đặc biệt là về mặt kinh tế hay không ? Chuyên gia về Trung Đông tại Đại Học Quốc Gia Singapore trả lời  :

Jean-Loup Samaan  : « Cho đến nay thì chưa. Phía Qatar đưa ra các tuyên bố ngoại giao khá thận trọng. Họ phân biệt rõ ràng giữa lập trường về Israel mà Doha mạnh mẽ lên án với lập trường của Mỹ. Hiện tại Qatar cho rằng về cơ bản, các cuộc tấn công không làm thay đổi quan hệ với Washington. Tuy nhiên, chúng ta sẽ phải chờ trong vài tháng tới để xem liệu có tác động nào về mặt ngoại giao hay quân sự. Còn về kinh tế, hiện tại rất khó để nói, nhưng có thể chắc chắn rằng Qatar sẽ tránh đối đầu trực diện với chính quyền Trump. Họ sẽ không thực hiện các biện pháp trả đũa kinh tế đối với các công ty Mỹ – điều đó có vẻ rất khó xảy ra ».

Ông Samaan chú ý hơn cả đến « dư âm » đối với toàn khu vực Vùng Vịnh và thế giới Hồi Giáo từ vụ quân đội Israel truy đuổi một nhóm của phong trào Hồi Giáo Palestine đang có mặt tại thủ đô Doha để đàm phán trong đợt oanh kích hôm 09/09/2025  

Jean-Loup Samaan : « Đúng vậy, tác động của đợt oanh kích này được cảm nhận rõ rệt bởi cả sáu quốc gia trong Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh – bao gồm Qatar, Ả Rập Xê Út, Bahrain, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất UAE và Kuwait. Lý do là vì nếu Qatar có thể bị tấn công, thì 5 quốc gia còn lại cũng có thể là mục tiêu tiếp theo và đó cũng là nhóm các nước ở vùng Vịnh phụ thuộc nhiều vào sự hiện diện quân sự của Mỹ.

Ả Rập Xê Út đã nhanh chóng phản ứng qua việc công bố một hiệp ước quốc phòng mới với Pakistan – dù thông tin chi tiết chưa rõ, nhưng có một điều khoản tương trợ lẫn nhau nếu một trong hai bị tấn công. Đây là dấu hiệu cho thấy các quốc gia vùng Vịnh đang xem xét những lựa chọn thay thế cho quan hệ chiến lược với Hoa Kỳ. Họ biết rằng sẽ không có quốc gia nào thay thế hoàn toàn vai trò của Mỹ, nhưng họ sẽ tìm cách đa dạng hóa quan hệ đối ngoại – đặc biệt là hướng tới châu Á ».

Trung Quốc là một « lựa chọn thay thế » ?

Jean-Loup Samaan  : « Về kinh tế, đã có sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Mỹ tại vùng Vịnh trong vài năm trở lại đây – đặc biệt là trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng và công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo. Song, tôi không nghĩ các quốc gia vùng Vịnh sẽ đột ngột chuyển đầu tư của họ từ Mỹ sang Trung Quốc. Chính quyền Abou Dabi đã đầu tư mạnh vào trí tuệ nhân tạo và từ hai năm nay, điểm đến là Hoa Kỳ mà điển hình là hợp đồng rất lớn hồi 2024 với Microsoft năm 2024 và sau đó vương quốc này cũng đã thông báo sẽ giảm đầu tư vào Trung Quốc. Với những dự án như vậy, rất khó để một sớm một chiều thay đổi điểm đến. Do vậy, tôi không nghĩ Trung Quốc nhanh chóng chiếm lợi thế trong tình huống này, cho dù hướng đầu tư vào Hoa Lục là một khuynh hướng đã nhận thấy từ một vài năm trở lại đây và điều này không liên quan gì đến vụ tấn công nhắm vào Doha hôm 09 tháng 9 vừa qua » .   

Tháng 5/2025 Bắc Kinh cho phép một quỹ đầu tư của Qatar (QIA) mua lại 10 % vốn của một quỹ bất động sản Trung Quốc AMC. Trung Quốc là đối tác thương mại quạ trọng nhất của Qatar.

Trong hai thập niên, từ 2004 đến20 24 tổng trao đổi mậu dịch của Trung Quốc với 6 nước vùng Vịnh đã được nhân lên gấp 10 lần. Cũng nhà nghiên cứu Jean-Loup Samaan, trong một bài tham luận đăng trên trang nhà của <a href="https://www.ifri.org/fr/briefings/le-qatar-face-la-rivalite-sino-americaine