« Một thỏa thuận ngừng bắn có thời hạn », một thỏa hiệp về thương mại « mong manh » chỉ nhằm « chứng minh thiện chí Mỹ và Trung Quốc cùng muốn xoa dịu tình hình ». Thương mại tuy là trọng tâm thượng đỉnh song phương hôm 30/10/2025 tại Busan nhưng đây có còn là một mặt trận nóng nhất trong cuộc đối đầu giữa Washington với Bắc Kinh ?  

Donald Trump tự cho mình 12 điểm trên 10 sau hội nghị thượng đỉnh với Tập Cận Bình. Như thường lệ, tổng thống Hoa Kỳ đã rất tự tin tuyên bố « thắng lớn » sau hoạt động ngoại giao đã thu hút chú ý của toàn thế giới tuần qua. Quả thực có nhiều lý do để Hoa Kỳ hài lòng.

Sau cuộc họp mở ra trong 1 tiếng và 40 phút, phái đoàn hai bên đã đạt được một số đồng thuận như sau.  Thứ nhất về thuế quan,  Washington giảm thuế nhập khẩu nhắm vào một số mặt hàng của Trung Quốc đang từ 57 % xuống 47 %. Đổi lại Bắc Kinh đồng ý kiểm soát chặt chẽ hơn các hoạt động bất hợp pháp về chất ma túy fentanyl. Thứ hai : trong vòng 1 năm, Bắc Kinh hứa sẽ không lạm dụng thế gần như độc quyền xuất khẩu khoáng sản hiếm để bắt chẹt Hoa Kỳ. Về điểm này, giới quan sát cho rằng hai ông Tập Cận Bình - Donald Trump vừa sáng chế ra một dạng « thỏa thuận ngừng bắn có thời hạn ». Washington hài lòng vì hồ sơ đất hiếm rất « nhạy cảm và quan trọng » đối với nền công nghiệp từ ô tô đến quốc phòng của Mỹ. Đồng thuận thứ ba hội nghị Busan đạt được liên quan đến cam kết Trung Quốc nhập khẩu trở lại 12 triệu tấn đậu nành của Mỹ trong năm nay. Chính vì để trả Hoa Kỳ áp dụng thuế đối ứng từ mùa xuân năm nay, mà Bắc Kinh đã ngừng nhập khẩu đậu nành và nhiều nông phẩm khác của Mỹ, gây thiệt hại cho tầng lớp cử tri trung thành với Donald Trump. Năm 2024 Trung Quốc là thị trường mua vào gần 50 % tổng kim ngạch xuất khẩu đậu nành của Mỹ.

Bế tắc về công nghệ bán dẫn và chip điện tử

Tuy nhiên một mảng nhạy cảm khác trong quan hệ Mỹ-Trung liên quan đến công nghệ bán dẫn thì lãnh đạo hai nước dường như vẫn chưa tìm ra ngõ thoát. Tổng thống Trump thậm chí đã đưa ra những tuyên bố trái ngược nhau trên hồ sơ này. Trên đài truyền hình Pháp France24 Elvire Fabry, Viện Nghiên Cứu châu Âu, Jacques Delors nhận định : Washington cấm hoặc hạn chế một số các giao dịch với Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ bán dẫn vì lý do an ninh, nhưng Donald Trump liên tục đổi ý trên hồ sơ này (đặc biệt là với các hoạt động của tập đoàn Nvidia) :

« Thực ra không ai đoán được, hay hiểu được lập trường của Donald Trump trên vấn đề công nghiệp bán dẫn và linh kiện điện tử. Nhà Trắng chú trọng hơn đến vấn đề an ninh quốc gia hay chạy theo lợi nhuận tức là chỉ đơn thuần muốn đạt được một thỏa thuận về thương mại. Mỹ đang tính toán những gì và liệu có dám đánh cược với vị trí dẫn đầu thế giới trong mảng công nghiệp này hay không ? »      

Tổng kết thượng đỉnh Busan, cũng bà Elvire Fabry nhận định đối thoại Trump -Tập « không mang lại bất kỳ một tiến triển nào ». Chủ nhân Nhà Trắng thất bại trên hai mục tiêu : đòi Trung Quốc mở rộng cửa thị trường cho các doanh nghiệp Mỹ và giải quyết tình trạng xuất siêu với Hoa Kỳ.  

 « Từ tháng 7/2024 tức là trước bầu cử tổng thống Mỹ, Trung Quốc đã chuẩn bị từ trước cho khả năng ông Trump trở lại cầm quyền. Bắc Kinh mong đợi nhiều một nhiệm kỳ 2 của Donald Trump hơn hẳn viễn cảnh phải hợp tác trong trường hợp bà Kamala Harris đắc cử. Trung Quốc quan niệm dễ đạt được thỏa thuận với Trump hơn là Harris. Tại thượng đỉnh Busan rõ ràng là Washington không đạt được những mục tiêu chính như là  giải quyết thế bất cân đối về thương mại. Không có bất kỳ một tiến triển nào về việc Bắc Kinh mở cửa thị trường cho các doanh nghiệp Mỹ…  Chẳng qua là đôi bên đấu dịu và cũng trở lại với thời điểm như hồi đầu nhiệm kỳ 2 của Donald Trump, tức là trước khi Mỹ đe dọa đánh thuế hàng Trung Quốc với những tuyên bố hoàn toàn xa rời với thực tế. Trên các vấn đề xuất nhập khẩu đậu nành, nông phẩm hay đất hiếm … tình hình thực ra chẳng có gì mới mẻ ».

Nhìn từ Bắc Kinh, Busan là « Một bước ngoặt quan trọng »

Về phía Bắc Kinh thì khác. Tạp chí Caixin của Trung Quốc xem thượng đỉnh Busan, là « một bước quan trọng để ổn định mối quan hệ song phương » vốn đang trong giai đoạn de-risking,  giảm bớt mức độ phụ thuộc vào lẫn nhau. Cũng tờ báo tài chính uy tín này tại Bắc Kinh tin tưởng « tạm tránh khỏi kịch bản tồi tệ nhất » :  mô hình phát triển của Trung Quốc chủ yếu dựa vào giao thương với phương Tây, mà quan trọng nhất là quan hệ với Mỹ. Với chính sách của ông Trump muốn dồn Trung Quốc vào chân tường, Bắc Kinh biết chắc không thể đạt được mục tiêu « win - win » tức là tình huống đôi bên cùng có lợi. Nhưng ít ra thì sau thượng đỉnh Donald Trump -Tập Cận Bình « kịch bản đôi bên cùng bị thiệt thòi » đã không xảy ra.  

Trong cuộc họp với tổng thống Donald Trump, chủ tịch Tập Cận Bình nhắc nhở : « Lịch sử đã cho thấy Quốc và Hoa Kỳ là hai đối tác, là hai nước bạn. Đây cũng là điều sự thật đòi hỏi ». Theo nhà phân tích của viện nghiên cứu châu Âu, Jacques Delors, Elvire Fabry lời lẽ này của lãnh đạo Trung Quốc thể hiện rõ thái độ trịch thượng của Bắc Kinh, bất chấp phía Mỹ tự tin cho rằng vẫn làm chủ cuộc chơi.

Tổng thống Trump vẫn « tự cho mình quyền áp đặt thêm các khoản thuế hoặc những rào cản thương mại mới bất kỳ lúc nào và bất kỳ vì lý do gì » như tuần báo Anh, The Economist ghi nhận. Báo Mỹ New York Times phân tích : Tập Cận Bình mới là bên thắng cuộc. Qua việc nới lỏng một số hạn chế về đất hiếm và cam kết mua đậu nành Mỹ, lãnh đạo Trung Quốc đã giúp Trump có cớ tuyên bố chiến thắng khi trở về nước. Nhưng chính ông Tập Cận Bình mới là bên đã đạt được những nhượng bộ quan trọng từ Washington, cả về kinh tế lẫn ngoại giao. Bắc Kinh đã cho thấy họ có thể đáp trả Washington. Cũng trên đài truyền hình Pháp France24 Camille Verchery điều hành công ty tư vấn VVR có trụ sở tại Paris đưa ra cùng nhận xét :

« Không bên nào thắng cuộc, nhưng Trung Quốc đã chứng minh họ có sức để cưỡng lại áp lực từ phía Hoa Kỳ. Đó đã là một thắng lợi ngoại giao của Bắc Kinh. Tuy nhiên cần lưu ý rằng khi mà Trung Quốc phải tung đòn đất hiếm ra để đối đầu với Mỹ, đấy cũng là thế đường cùng. Vì quyết định này càng đẩy Bắc Kinh vào thế đối đầu gay gắt hơn nữa với Hoa Kỳ và cũng là trở ngại trong quan hệ với Liên Hiệp Châu Âu »

Một chặng dừng trong quá trình « leo thang »

Chuyên gia về Trung Quốc Emmanuel Veréon thuộc Viện Ngôn Ngữ và Văn Hóa Phương Đông, Paris thận trọng nói đến một giai đoạn hòa hoãn trong tiến trình « leo thang thường trực » giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới. Trong lúc mà Donald Trump không tìm ra được nhược điểm của đối phương

« Chúng ta thường quan niệm các ông Tập Cận Bình, Donald Trump đã lùi bước, Mỹ và Trung Quốc cùng đấu dịu … Tôi không tin là như vậy. Nhìn kỹ vào tất cả các thỏa thuận đôi bên đã đạt được, đấy chỉ là những tuyên bố mang nặng tính ngoại giao. Washington cũng như Bắc Kinh muốn chứng minh thiện chí hòa hoãn, nhưng thực ra đôi bên cùng trong tư thế ‘leo thang’ theo từng nấc một. Có một điều chắc chắn là cả hai đang cùng đang sắp xếp lại chuỗi cung ứng toàn cầu tập trung vào hai cực là Trung Quốc và Hoa Kỳ. Tất cả những tuyên bố sau thượng đỉnh Busan vừa qua đều củng cố cho quyết tâm theo đuổi mục đích đó : các ông Tập Cận Bình và Donald Trump đang xây dựng lại một mô hình mới về địa chính trị và kinh tế cho toàn thế giới ».

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump có lý khi nhận xét, Trung Quốc là « một nhà đàm phán cứng rắn » bậc nhất. Điều ông không nói ra ở đây là Bắc Kinh có thể điều khiển các cuộc đàm phán để hưởng lợi và Trung Quốc mới là bên làm chủ cuộc chơi. Báo Time ghi nhận ở thượng đỉnh Busan vừa qua, ông Tập Cận Bình đã đạt được mục đích : đòi Hoa Kỳ giảm biên độ thuế và nới lỏng các hạn chế thương mại. Hơn nữa Trung Quốc đã nắm được điểm yếu thực sự của Mỹ là đất hiếm và cầm chắc là sẽ tận dụng chiêu bài này trong các vòng dàm phán sắp tới với Washington. Ở góc đài bên kia, trước mắt Hoa Kỳ « không có giải pháp thay thế » như giáo sư Kerry Brown trung tâm nghiên cứu Law China Institute, đại học King’s College, Luân Đôn đánh giá

Benjamin Bürbaumer giáo sư trường Khoa Học Chính Trị Bordeaux trong mọt bài tham luận gần đây trên tạp chí chuyên về địa chính trị Grand Continent, nêu lên khả năng vế thương mại không chắc vẫn là mặt trận nóng bỏng nhất trong cuộc đọ sức giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Chỉ cần nhìn vào hồ sơ « công nghệ bán dẫn và chip điện tử » cũng đủ thấy ông Trump đã « không còn nắm giữ tất cả những lá chủ bàit rong tay » để thực hiện tham vọng tiếp tục thống lĩnh toàn cầu. Washington đồng thời đã « xem thường địch thủ là Trung Quốc » : Mọi chú ý đã tập trung vào vế thương mại nhân vòng công du châu Á nhiều ngày trong tuần qua của tổng thống Trump, nhưng đó chì là phần nổi cua tảng băng. Chuyến đi này thực ra là một cuộc chạy đua âm thầm tranh giành ảnh hưởng, và quyền kiểm soát các nguồn nhiên liệu thiết yếu cho công nghệ thời đại digital. Xung đột Mỹ-Trung không còn giới hạn trong phạm trù thương mại. Đôi bên đã dùng đòn trừng phạt về công nghệ để  kiểm soát « cơ sở hạ tầng digital của nền kinh tế toàn cầu ». Chính cuộc đối đầu này mới có thể dẫn tới một sự thay đổi lâu dài trong tương quan lực lượng của thế giới.