Vãn hồi hòa bình tại Ukraina không phải là ưu tiên của cả Trump lẫn Putin. Trong phiên giao dịch 11/08/2025, bốn ngày trước thượng đỉnh Alaska, chỉ số chứng khoán tại Matxcơva tăng giá, phản ánh kỳ vọng của giới đầu tư Nga trước những viễn cảnh kinh tế tươi sáng hơn : Mỹ ngừng các biện pháp trừng phạt Matxcơva về việc xâm chiếm Ukraina. Chấm dứt chiến tranh Ukraina hay thảo luận để đưa đầu tư của Mỹ trở lại Nga mới là trọng tâm thượng đỉnh Trump- Putin ngày 15/08/2025 ? 

Tháng 2/2025, một tuần lễ sau cuộc điện đàm đầu tiên giữa tổng thống Mỹ thứ 47 Donald Trump và đồng cấp Nga Vladimir Putin, Quỹ đầu tư quốc gia của Nga dự phóng « từ quý 2/2025, một số công ty Mỹ sẽ quay lại » Nga. Cuối tháng 3/2025, đặc phái viên của điện Kremlin Kirill Dmitriev khẳng định, lãnh đạo hai nước đã « bắt đầu đàm phán về hợp tác khai thác đất hiếm và các dự án khác ở Nga ». Cũng nhân vật này, được báo Anh The Guardian trích dẫn, đã đầy tự tin tuyên bố các công ty dầu khí của Hoa Kỳ « không bỏ qua cơ hội tiếp cận tài nguyên của Nga ».

Washington dưới chính quyền Trump và điện Kremlin thẳng thắn nhìn nhận « những thỏa thuận kinh tế khổng lồ là một phần trong mối bang giao » giữa hai quốc gia, như tác giả cuốn Zero Sum: The Arc of International Business in Russia, Charles Hecker đã ghi nhận trên tạp chí tài chính Fortune.

Đất hiếm và khoáng sản, chiêu bài của Nga dễ « dụ » Mỹ 

Vào lúc Trung Quốc, một đối tác mật thiết của Nga, đã khai mào cuộc chiến đất hiếm với Hoa Kỳ, rồi Washington o ép Kiev để đạt cho bằng được một « thỏa thuận khổng lồ về khoáng sản » dễ dàng mở đường cho Putin dùng lá bài đất hiếm để « nói chuyện » với chủ nhân Nhà Trắng. Đầu tháng 3/2025, lãnh đạo điện Kremlin đã nhấn mạnh « sẵn sàng hợp tác với các đối tác Mỹ, gồm cả các tập đoàn nhà nước và tư nhân » trong các dự án đồng khai thác đất hiếm, và « Nga có thể giúp làm hạ nhiệt thị trường nhôm, qua việc cho phép xuất khẩu trở lại » mặt hàng này sang Hoa Kỳ.

Tổng thống Putin đã chỉ định một người thân tín dẫn đầu phái đoàn đàm phán với Washington : Kirill Dmitriev là một chuyên gia về tài chính từng được đào tạo và giàu kinh nghiệm ở Hoa Kỳ. Ông hiện điều hành Quỹ đầu tư quốc gia của Nga và được Thời Báo Matxcơva mệnh danh là người đã « kiến tạo chiến lược mang những dự án đầy hứa hẹn ra để chiêu dụ » Donald Trump, đặc biệt là những dự án về khoáng sản, do Nga được cho là 1 trong 5 quốc gia tiềm năng nhất trên thế giới về đất hiếm. Nhà nghiên cứu Alexandra Prokopenko trong một bài viết trên trang mạng của trung tâm Carnegie Politika cảnh báo Quỹ đầu tư quốc gia của Nga có thể là « bãi đáp cho vốn đầu tư của Mỹ ». Số tiền đó sẽ được dành để « phát triển các lĩnh vực đang trong tay những nhân vật thân cận với tổng thống Vladimir Putin ».

Vẫn Thời Báo Matxcơva nhắc lại, dưới tác động chiến tranh Ukraina và chính sách trừng phạt Matxcơva, xuất khẩu của Mỹ sang Nga năm 2024 bị đẩy xuống còn khoảng 500 triệu đô la, trái lại thì Hoa Kỳ vẫn mua vào đến 3 tỷ đô la nguyên liệu và cả năng lượng của Nga. Trước 2022, Mỹ từng là « nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất » vào Nga, tham gia nhiều tập đoàn của Nga như Yandex trong lĩnh vực tin học, hay Ozon chuyên về mua bán trên mạng.  

Đôi bên cùng đang « diễn tuồng »

Câu hỏi kế tiếp là liệu Nga-Mỹ có dễ hợp tác về kinh tế hay không, Maximilian Hess, sáng lập viên công ty tư vấn Ementena Advisory, Luân Đôn cho rằng « đầu tư hay hợp tác với Matxcơva sẽ không dễ, nhất là khi liên quan đến những dự án nhạy cảm » như khai thác tài nguyên quốc gia. Ngoài ra, trong một số lĩnh vực như năng lượng, Nga và Mỹ là hai đối thủ cạnh tranh trực tiếp : Washington luôn gây áp lực với Bruxelles đòi Liên Hiệp Châu Âu « mua khí hóa lỏng của Mỹ thay vì nhập khẩu nguyên liệu này của Nga ». Trong cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Ấn Độ, New Delhi cũng đang « khốn đốn » vì lách lệnh cấm vận dầu hỏa của Nga … Do vậy, những đề xuất hay tuyên bố « hợp tác Nga-Mỹ » về khoáng sản và đất hiếm « chỉ là một màn trình diễn », « thực chất không nhiều » và « môi trường làm ăn ở Nga không mấy thân thiện » như chuyên gia về Nga của viện Chatham House - Luân Đôn, Timothy Ash ghi nhận.

Dù vậy, một bên là Vladimir Putin chính thức kêu gọi Mỹ đầu tư vào Nga và bên kia, đích thân Donald Trump (ngày 24/02/2025) xác nhận « thảo luận nghiêm túc » về những « thỏa thuận lớn để phát triển kinh tế » giữa hai nước, mọi việc đang « tiến triển tốt ». Vẫn trên mạng xã hội cá nhân, nguyên thủ Hoa Kỳ khẳng định « hợp tác kinh tế với Nga bảo đảm người dân Mỹ lấy lại được hàng chục tỷ đô la, đó là số tiền Mỹ đã viện trợ và cấp thiết bị quân sự cho Ukraina ».

Matxcơva hiểu rằng Trump thích những « dự án chóng sinh lợi, dễ đem về lợi nhuận cao và nhất là dễ có sức thu hút các phương tiện truyền thông », như Alexandra Prokopenko phân tích.

Còn nhìn từ Matxcơva, hợp tác với Hoa Kỳ là chìa khóa tốt nhất để phá vỡ vòng vây cấm vận của phương Tây, đồng thời tiếp cận công nghệ cao và thiết bị điện tử của Âu, Mỹ. Trong bối cảnh đó, báo tài chính Mỹ Bloomberg ngày 12/08/2025 đặt câu hỏi liệu tổng thống Trump có sẽ lại bị đồng cấp Putin « qua mặt » lần nữa tại thượng đỉnh Alaska ngày 15/08/2025?  

Vãn hồi hòa bình cho Ukraina chỉ là một phần của thượng đỉnh Alaska  

Trên đài truyền hình tư nhân BFM TV (ngày 09/08/2025) phóng viên Olivier Weber cũng cho rằng, chấm dứt chiến tranh Ukraina chỉ là một phần trong số các hồ sơ sẽ được Putin à Trump thảo luận tại Alaska trong vài ngày nữa. Cả hai cùng không muốn « có bất kỳ một sự hiện diện nào khác » của Liên Âu hay của quốc gia liên quan là Ukraina:

« Donald Trump mong muốn một mối quan hệ cá nhân cực kỳ mạnh mẽ với Vladimir Putin, do đó trên nguyên tắc, tại thượng đỉnh lần này, có thể là Ukraina, Liên Âu và cả NATO cùng đứng ngoài, để chiều theo ý tổng thống Nga. Về phía Matxcơva, Putin cũng sẽ làm tất cả để Trump hài lòng vì vừa muốn Ukraina nhượng lãnh thổ và hơn thế nữa, Nga đang chờ đợi Mỹ dỡ bỏ các lệnh cấm vận. (...) Trên nguyên tắc thượng đỉnh Alaska hoàn toàn thuận lợi cho Matxcơva. (…) Điều mà Kremlin muốn tránh bằng mọi giá là Washington tăng cường các biện pháp trừng phạt, và nhất là áp dụng các biện pháp trừng phạt gián tiếp nhắm vào những khách hàng của Nga. Ấn Độ, Trung Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ mua dầu khí của Nga với giá rẻ. Mỗi ngày Nga sản xuất 4,7 triệu thùng dầu. Thiệt hại từ đòn trừng phạt này sẽ rất nghiêm trọng.

(…) Tổng thống Putin thừa biết lãi suất ngân hàng Nga hiện tại ở khoảng 20-21 %, tức là ở ngưỡng quá cao. Bằng mọi giá ông muốn tránh để kinh tế Nga rơi vào khủng hoảng cho hai năm sắp tới.

(…) Tuy nhiên, đây sẽ không là một cuộc họp thượng đỉnh mang lại hòa bình, mà chỉ dẫn tới lệnh ngừng bắn và có thể là phía Nga sẽ rút quân khỏi một số vùng trên lãnh thổ Ukraina, như những thông tin hiện có do Nhà Trắng cung cấp.

Có khả năng hai vùng Luhansk và Donetsk sẽ vẫn do Nga kiểm soát, nhưng quân Nga sẽ dừng lại ở địa điểm đang chiếm đóng, lùi bước và sẽ không đi xa hơn. Ngay cả trong việc đình chiến cũng có lợi cho phía Nga, giúp cho lực lượng quân sự của Nga lấy lại sức. Ukraina rất sợ kịch bản này. Trái lại với Mỹ, điều quan trọng là phải đạt được một chút kết quả gì đó để cho phép Trump khoe thành tích ông là một nhà trung gian hòa giải hiệu quả. Điều quan trọng nhất đối với Donald Trump là thượng đỉnh Alaska sẽ thỏa mãn được cái « tôi » quá lớn của ông ấy.

Về phía Nga, rõ ràng là Vladimir Putin rất hài lòng khi đàm phán riêng với nguyên thủ Mỹ không qua bất kỳ một trung gian nào khác, nhất là không muốn tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky tham dự.

Nhìn đến Ukraina, về cơ bản, việc Mỹ càng lúc càng ít cấp vũ khí cho Kiev khiến Ukraina kiệt quệ. Kiev và công luận Ukraina luôn khẳng định muốn giữ tất cả lãnh thổ. Điều này có thực tế hay không ? Tôi không dám chắc ».

Người muốn khoe thành tích, kẻ muốn bẻ gấy vòng vây cấm vận

Nhìn từ Mỹ, báo tài chính The Wall Street Journal trích lời Guy Anderson, chuyên theo dõi các hoạt động trong lĩnh vực công nghệ quốc phòng, khẳng định : Đối với ông Putin thì ưu tiên lần này tại Alaska không phải là Ukraina, mà là thuyết phục tổng thống Hoa Kỳ dỡ bỏ trừng phạt đang gây phương hại đến thu nhập của các tập đoàn năng lượng của nước Nga, mà đây vốn là những nguồn tài trợ cho cỗ máy chiến tranh của Matxcơva:

 « Từ khi xâm lược Ukraina, Matxcơva đã tăng chi tiêu quân sự. Hồi 2022, chi tiêu quốc phòng của Nga khoảng 50 tỷ đô la một năm. Hiện nay, ngân sách đó là 150 tỷ đô la. Dưới tác động các biện pháp trừng phạt của phương Tây, năm đó, kinh tế Nga đã suy giảm nghiêm trọng. GDP giảm 2 %. Nhưng điều thú vị là kinh tế của nước này đã nhanh chóng bật dậy trở lại. Trong khi đó Liên Âu mất hẳn thị trường của Nga. Matxcơva chuyển sang trông cậy chủ yếu vào Trung Quốc và Ấn Độ. Nhưng giờ đây, Hoa Kỳ đòi mở rộng các biện pháp trừng phạt đến các khách hàng của Matxcơva. Ấn Độ và Trung Quốc hiện đang mua vào đến 50 % tổng kim ngạch xuất khẩ