تشکیل دولت جدید عراق با چالش‌های جدی روبرو است؛ پراکندگی گروه‌های شیعه نزدیک به ایران و اصرار واشنگتن بر کاهش نفوذ تهران بر بغداد، مذاکرات ائتلاف‌سازی را پیچیده کرده و ممکن است تشکیل دولت ماه‌ها طول بکشد.بر اساس نتایج مقدماتی کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق، ائتلاف "بازسازی و توسعه" به رهبری محمد شیاع سودانی با کسب بیش از ۱.۳ میلیون رأی و ۴۵ کرسی در پارلمان ۳۲۹ عضوی، پیشتاز انتخابات ۱۱ نوامبر شد. این پیروزی در حالی رقم خورد که مشارکت کلی حدود ۵۶ درصد گزارش شده و گروه‌های شیعی نزدیک به ایران با پراکندگی آرا و کاهش نسبی نفوذ مواجه شدند.

این انتخابات که با مشارکت بیش از ۱۲ میلیون رأی‌دهنده برگزار شد، تغییرات در توزیع قدرت میان اردوگاه شیعیان، سنی‌ها و کردها را بیش از پیش برجستە کرد. انتخاباتی کە در سایە رقابت‌های منطقەای میان تهران و واشنگتن برگزار شد.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

دویچه وله فارسی در این زمینه با دو کارشناس گفت‌وگو کرده است: فرزین کرباسی، تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه از سلیمانیە اقلیم کردستان، و هلگورد صمد، تحلیل‌گر مسائل سیاسی در پاریس.

پیشتازی سودانی و پراکندگی شیعیان

محمد شیاع سودانی، نخست‌وزیر فعلی که ائتلاف "بازسازی و توسعه" او در انتخابات پیشین (۲۰۲۱) حضور موفقی نداشت، در این دور انتخابات در صدر ایستاد. فرزین کرباسی این موفقیت سودانی را ناشی از "عملکرد متمایز او در سه سال گذشته نسبت به نخست‌وزیران قبلی" می‌داند.

حال انتظار می‌رود ائتلاف سودانی به عنوان بزرگترین بلوک پارلمانی، به منظور تشکیل دولت با سایر احزاب و جریان‌ها وارد مذاکراە شود.

در این میان گروه‌های شیعە نزدیک به ایران با چالش‌های داخلی روبرو شدند. کرباسی توضیح می‌دهد که "اختلافات داخلی میان این گروه‌ها، از جمله تفاوت در منافع، گرایش‌های سیاسی تندرو و میانه‌رو، نقش مهمی در کاهش نسبی آرای آن‌ها ایفا کرد."

طبق نتایج مقدماتی ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی ۳۰ کرسی، سازمان بدر به رهبری هادی عامری ۱۹ کرسی و بلوک صادقون مرتبط با قیس خزعلی حدود ۲۶ کرسی کسب کرده‌اند، که نشان‌دهنده پراکندگی آرای گروه‌های شیعە است.

بیشتر بخوانید: انتخابات پارلمانی عراق؛ نبرد خاموش تهران و واشنگتن در بغداد

بایکوت مقتدی صدر نیز بر نتایج تأثیرگذار بود. کرباسی در این‌بارە می‌گوید: «صدر که در ژوئیه ۲۰۲۵ اعلام کرد به دلیل حضور شبه‌نظامیان در صحنه سیاسی، انتخابات را تحریم می‌کند، توانست مشارکت شیعیان را کاهش دهد و نفوذ کلی آن‌ها را محدود سازد.» کاهش میزان آرای شیعیان، احتمالا وزن سیاسی سنی‌ها و کردها در چانەزنی‌ها برای تشکیل دولت را بالا می‌برد.

حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان نیز کە ادارە اقلیم کردستان را در دست دارند به ترتیب ٢٧ و ١٨ کرسی مجلس را به خود اختصاص دادەاند. سه حزب دیگر کرد نیز مجموعا ١٢ کرسی بە دست آوردەاند.

در استان‌های سنی‌نشین نیز ائتلاف تقدم به رهبری محمد حلبوسی، رئیس اسبق پارلمان توانست ٢٧ کرسی به دست بیاورد. البته باید در نظر داشت کە کمیسیون مستقل انتخابات تا کنون نتایج انتخابات را تائید رسمی نکردە است، به همین دلیل احتمال دو کرسی کمتر یا بیشتر برای هر لیست وجود دارد، اما با این وجود نتایج انتخابات دستخوش تغییر عمدەای نخواهد شد.



چالش‌های پیش رو برای تشکیل دولت

تشکیل دولت جدید با چالش‌های جدی همراه است، به ویژه به دلیل عدم اکثریت مطلق و نیاز به ائتلاف‌های گسترده.

کرباسی در این‌بارە می‌گوید کە "سودانی با چالش‌های سختی برای تشکیل ائتلاف مواجه است. شیعیان پراکنده هستند و گروه‌های نزدیک به ایران، مانند مالکی، عامری و خزعلی تمایلی به پذیرش رهبری وی ندارند، که این امر می‌تواند فرآیند تشکیل دولت را پیچیده‌تر کند."

او در ادامە می‌گوید: «کردها و سنی‌ها مطالبات دیرینه‌ای مانند اجرای مواد قانون اساسی، تخصیص بودجه و پرداخت مطالبات از دولت مرکزی دارند، این امر مسئلە را پیچیده می‌کند و تشکیل کابینه ممکن است ماه‌ها طول بکشد.»

هلگورد صمد نیز بر این چالش‌ها تأکید می‌کند و همزمان می‌افزاید: «احتمالا ائتلاف گستردەای شکل می‌گیرد. بە گمان من دولت ترکیبی از ائتلاف سودانی، چهارچوب هماهنگی شیعە و کردها خواهد بود.»

همزمان صمد می‌گوید کە "حضور احزاب کُرد در دولت بە منظور حفظ توازن قومی ضروری به نظر می‌رسد."

نفوذ ایران در سایه رقابت‌های منطقه‌ای

یکی از مباحثی کە بر انتخابات پارلمانی عراق سایە انداختە است، نقش جمهوری اسلامی ایران در دولت آینده عراق است. احتمالا همین مسئلە از چالش‌های اصلی سودانی محسوب می‌شود.

کرباسی در این‌بارە می‌گوید: «تهران با تشویق گروه‌های شیعی به اتحاد و تشکیل جبهه‌ای متحد، تلاش کرد تا موقعیت خود را در عراق حفظ کند و جبهه مقاومت را در برابر ایالات متحده تقویت نماید.»

ایران از طریق حمایت از این گروه‌ها از جمله جلوگیری از اقدامات برخی شاخه‌های حشد شعبی علیه منافع آمریکا و اسرائیل، سعی در کاهش تنش‌های نظامی داشت تا از حملات احتمالی آمریکا و اسرائیل جلوگیری کند. با این حال کرباسی می‌گوید که "این تلاش‌ها نتوانست مانع از برتری نسبی سودانی شود، که رویکردی متعادل‌تر نسبت به روابط با غرب دارد."



هلگورد صمد نیز بر کاهش نفوذ ایران تاکید دارد و می‌گوید: «با توجه به تحولات اخیر منطقه‌ای، نفوذ ایران در عراق تا حدی کاهش یافته و صدای مخالفان گروه‌های وابسته به آن در داخل کشور بلندتر شده است.»

او افزود که "چنانچه سودانی تعهداتی مبنی بر جمع‌آوری تسلیحات و اعمال فشارهای اقتصادی بر گروه‌های شیعە مسلح ارائه دهد، ممکن است حمایت ایالات متحده از ادامه نخست‌وزیری او تقویت شود."

ایالات متحده با اعزام فرستاده ویژه و همزمان گفت‌وگوهای وزیر دفاع این کشور با سودانی، بر کاهش نفوذ گروه‌های نزدیک به ایران تأکید کرده و وابستگی مالی عراق به واشنگتن (از طریق درآمدهای نفتی) تشکیل دولتی مخالف با سیاست‌های آمریکا را دشوار یا غیرممکن می‌سازد.

بیشتر بخوانید: انتخابات عراق؛ آزمونی سرنوشت‌ساز برای حفظ نفوذ حکومت ایران

پس از رویدادهای هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه، برخی گروه‌های شیعه مورد حمایت ایران در عراق، منافع ایالات متحده و اسرائیل را در منطقه هدف قرار دادند. این اقدامات منجر به پاسخ‌های نظامی آمریکا علیه این گروه‌ها، از جمله حملات هوایی در عراق و سوریه شد. واشنگتن همچنین دولت عراق را تحت فشار قرار داد تا کنترل بیشتری بر این شبه‌نظامیان اعمال کند و هشدار داد که در صورت عدم جمع‌آوری تسلیحات یا ادامه فعالیت‌های تهدیدآمیز، اقدامات شدیدتری اتخاذ خواهد کرد.

در حالی که بغداد تا حد زیادی از درگیری‌های مستقیم در امان مانده و اسرائیل تاکنون اقدامی مستقیم علیه این گروه‌ها انجام نداده، ادامه این وضعیت به نقش این گروه‌ها در دولت آینده بستگی دارد. ایالات متحده تأکید کرده که اگر گروه‌های شیعه مسلح در تشکیل دولت آینده دخیل باشند یا نفوذ قابل توجهی داشته باشند، ممکن است نتایج انتخابات را به رسمیت نشناسد و همزمان بر خلع سلاح آن‌ها اصرار می‌ورزد.

این مسائل چالش‌های تشکیل دولت را بیش از پیش افزایش داده و نیاز به توازن دیپلماتیک بین منافع داخلی و فشارهای خارجی را برجستە می‌کند. کرباسی در این‌باره می‌گوید: «اگر جمهوری اسلامی ایران تضعیف شود، گروه‌های شیعه وابسته به آن نیز متأثر خواهند شد. بنابراین باید منتظر ماند و دید که این بازی بزرگ در منطقه چگونه به پایان می‌رسد.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

انتخابات پارلمانی عراق از سال ۲۰۰۵ تاکنون صحنه رقابت قدرت‌های خارجی بوده است. پس از انتخابات ۲۰۲۱، دولت سودانی در اکتبر ۲۰۲۲ تشکیل شد و بر اصلاحات اقتصادی تمرکز کرد، اما اعتراضات ۲۰۱۹-۲۰۲۰ نشان‌دهنده نارضایتی از فساد، نفوذ جمهوری اسلامی و سوءمدیریت بود.

ایران از طریق حمایت از گروه‌های شیعه مانند حشد شعبی نفوذ خود در این کشور را حفظ کرده، این در حالی است که ایالات متحده با کنترل درآمدهای نفتی این کشور بر کاهش این نفوذ اصرار دارد. باید دید که آیا دولت آینده عراق می‌تواند توازن بین ایران و آمریکا را حفظ کند تا از ناآرامی‌ها جلوگیری کند یا نه.