افزایش خودکشی رزیدنت‌های پزشکی، نشانه‌ای نگران‌کننده از بحران ساختار آموزشی نظام سلامت ایران است؛ نظامی که در غیاب حمایت موثر، عملا پزشکان جوان را تا مرز فروپاشی پیش می‌برد. گفت‌وگویی در این باره با یک روان‌شناس بالینی.«می‌نویسم و پاک می‌کنم. بارها و بارها. خسته‌ام. از این خشم فرو خورده، از بی توجهی‌ها نسبت به جان‌های عزیزی که پَرپَر می‌شوند و استعدادهایی که با هیچ میزانی از هزینه قرار نیست مجددا به دست بیایند و مایی که گویا صرفا تبدیل شده‌ایم به ماشین تسلیت گفتن. روحت شاد خانم دکتر یاسمن شیرانی»

این نوشته‌ یک پزشک عمومی در ایران، یکی از هزاران پیامی است که پس از انتشار خبر خودکشی دکتر یاسمن شیرانی، رزیدنت سال دوم رشته زنان در دانشگاه علوم پزشکی تهران، در سوگ او در شبکه‌های اجتماعی نوشته شده است.



خبر خودکشی این پزشک جوان متولد ۱۳۷۵، جامعه ایران را در شوک و اندوه فرو برد و زخم عمیق دیگری بر پیکر جامعه پزشکان جوانی وارد کرد که سال‌هاست با انواع فشارها و مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

پس از انتشار این خبر، ده‌ها رزیدنت (دستیار پزشک)، دانشجوی پزشکی، پرستار و سایر اعضای کادر درمان از شرایط نابسامان و فشارها نوشتند؛ از ساعات کاری طولانی بدون امکان استراحت، شرایط بد تغذیه و دستمزدهای پایینی که حتی نمی‌توان با آن خانه‌ای اجاره کرد‌، تا خشونت همراهان بیماران، رفتارهای نامناسب سال بالایی‌ها و چشم‌انداز تاریک آینده.

مدیس توکلی، روانشناس بالینی و درمانگر تروما، به دویچه وله فارسی می‌گوید که خودکشی رزیدنت‌ها ناشی از "مجموعه‌ای از فشارهای چندجانبه و شرایط دشواری" است که به گفته او «آنقدر متداول هستند و رفته‌رفته بزرگتر و جامع‌تر می‌شوند که فرد دیگر نمی‌تواند تاب بیاورد و دچار استیصال می‌شود.»

او یکی از خلأهای نظام آموزش پزشکی در ایران را "انداختن بار تمام مسئولیت روی دوش فرد" می‌داند. توکلی توضیح می‌دهد: «بحث نگاهی است که به افراد وجود دارد به این مفهوم که خب خودشان خواستند به این رشته بیایند. این به جایی برمی‌گردد که در واقع الزام به حضور و وجود سیستم‌ها و نهادهای حمایتی در یک نظام توتالیتر، در یک سیستم پدرسالاری وجود ندارد. به هیچ عنوان این نگاه وجود ندارد که باید از افراد حمایت کرد.»

این روانشناس بالینی در ادامه از "کاهش همدلی" در جامعه صحبت می‌کند: «به واسطه برخی پزشکان نسل قدیم باوری وجود دارد مبنی بر اینکه همه پزشکان که وضعشان بد نیست. همین باعث شده که متاسفانه سطح همدلی بین افراد جامعه، بین صنف‌های مختلف جامعه، پایین آمده است. به همین دلیل است که می‌بینیم برخی می‌گویند چرا معلمان سه ماه تابستان حقوق می‌گیرند؟ یا اینکه می‌گویند پزشکان وظیفه دارند چرا ساعت سه صبح به سرعت بالای سر بیمار من نیامد که مثلا انگشتش خراش برداشته است. متاسفانه همدلی اجتماعی به شدت به واسطه سیستم حاکم کاهش پیدا کرده و در این خلا حمایتی نیز تاثیرگذار است.»

آمارها چه می‌گویند؟

بررسی گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌های داخلی ایران نشان می‌دهد که از اواخر شهریور ۱۴۰۴ تا کنون دست‌کم ۵ پزشک و رزیدنت پزشکی دست به خودکشی زده‌اند.

پیش از این مسعود حبیبی، معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، در خردادماه ۱۴۰۴ اعلام کرده بود که در سال ۱۴۰۳ هفت دانشجوی علوم پزشکی بر اثر خودکشی جان خود را از دست داده‌ و در مجموع ۸۴ نفر از دانشجویان پزشکی اقدام به خودکشی کرده‌ بودند که موفقیت‌آمیز نبودند.

این مقام مسئول در وزارت بهداشت ایران همچنین گفته بود که ۱۰۴۶ نفر از دانشجویان این رشته "افکار خودکشی" داشته‌اند که "با مداخله به هنگام منصرف شدند."

نگاهی به آمارها و نتایج پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران نیز سخنان مسعود حبیبی را تایید می‌کنند.

در یک مطالعه مقطعی در سال ۱۴۰۲ و در زمان شیوع کرونا در تهران با شرکت ۳۵۳ رزیدنت، بیش از ۳۴ درصد از آن‌ها گفته بودند که "افکار خودکشی" را تجربه کرده‌اند و ۱۰ درصد در معرض خطر بالای خودکشی قرار داشته‌اند.

بیشتر بخوانید: خودکشی سریالی رزیدنت‌ها، پایانی تلخ برای قشر نخبه ایرانی

این آمار نگران‌کننده و خودکشی رزیدنت‌های پزشکی و کادر درمان، ریشه در فشار کاری بالا، ساعات کاری طولانی، محیط رقابتی فرساینده و فقدان حمایت روانی دارد.

نظام آموزش پزشکی، با تاکید بیش از حد بر کارکرد و بهره‌وری و با بی‌توجهی به سلامت روان کادر درمان، عملا زمینه‌ فرسودگی شغلی، احساس بی‌ارزشی و درماندگی را در پزشکان جوان فراهم کرده است.

تشدید وضعیت در فقدان نهادهای حمایتی

مدیس توکلی بر این باور است که فقدان نهادهای حمایتی از جمله عوامل مهم شرایط کنونی دانشجویان پزشکی و رزیدنت‌هاست: «در همه جای دنیا نهادها و سندیکاها شکل می‌گیرند تا به افرادی که در یک صنف هستند، امنیت روانی دهند. یعنی افراد فکر کنند که جایی هست، محل امنی هست که می‌توانند اگر می‌خواهند در مورد مشکلاتشان صحبت کنند، نیاز نباشد که از صفر مجبور به توضیح دادن باشند.»



او اصل مشکل را در وجود "شکل فعلی حکومت در ایران" می‌داند و می‌افزاید: «در ایرانی که اکنون زیر یوغ جمهوری اسلامی است، اصلا چیزی به عنوان نهاد اجتماعی قرار نیست شکل بگیرد. چون در یک حکومت توتالیتر تمامی نهادها، با هر نام و عنوانی، باید از صفر تا صد بر اساس اسلوب آن نظام توتالیتر باشند و چنین نظامی باید با شکل‌گیری سندیکا و نهاد و صنف مشکل داشته باشد. چون همه اینها باعث می‌شوند که آن هسته اصلی حکومت به خطر بیفتد و اگر رقبای کوچکی برایش به وجود بیاید، قدرتش زیر سوال برود. پس اساسا سازمان نظام پزشکی تلاشی برای امنیت روانی رزیدنت‌ها و پزشکان انجام نمی‌دهد. نقش این نهاد در راستای سیاست‌های حکومت و سیستم پدرسالاری است و در راستای حقوق پزشکان نیست.»

به گفته مدیس توکلی، در شرایطی که در جامعه ایران صحبت درباره رنج و زخم‌های روانی "تابو" است و حتی در صورت صحبت درباره مشکلات و رنج‌های کادر درمان، سازمان نظام پزشکی کاری برای حل مشکل و کاهش فشارها نمی‌کند بسیاری تصمیم می‌گیرند سکوت اختیار کنند.

چه باید کرد؟

مدیس توکلی "تشکیل نهادهای قوی و کاربردی صنفی" را از جمله راهکارها برای بهبود شرایط کار دانشجویان پزشکی و رزیدنت‌ها می‌داند.

این روان‌درمانگر و درمانگر تروما، راهکارهای دیگر را اینگونه بر می‌شمرد: «کار کردن روی جامعه به این معنا که جامعه بفهمد به همه مشاغل نیاز دارد نه فقط پزشک. اینکه یاد بگیریم که ما باید بدون خجالت و ترس درباره احساساتمان صحبت کنیم؛ بدون اینکه بترسیم قضاوت شویم یا برچسب بخوریم یا ضعیف محسوب ‌شویم.»

توکلی می‌گوید این "استیصال و بریدن از زندگی لحظه‌ای اتفاق نمی‌افتد." به گفته او در بسیاری از موارد این فشارها آنقدر کرونیک و زمان‌بر است که می‌شود در خیلی از مراحل کمک کرد و جلوی از دست رفتن یک جان را گرفت.

بیشتر بخوانید: راه‌های پیشگیری از خودکشی که همه باید بدانند

او می‌افزاید: «کاهش فشار کاری رزیدنت‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد. تطابق میزان کار انجام شده با میزان حقوقی که دریافت می‌کنند، سیاست حمایتی و تشویقی و اختصاص خدمات دقیق و تخصصی روانشناختی برای دانشجویان پزشکی در هر مرحله‌ای، نه فقط در مرحله بحران که اصطلاحا از مراحل پیش از خودکشی است.»

مدیس توکلی "تابوزدایی" از دریافت خدمات تخصصی روانشناختی را وظیفه همه اعضای جامعه می‌داند: «باید هر جانی را در هر مرحله‌ای که می‌توانیم نجات دهیم. درباره این صحبت کنیم که کمک خواستن طبیعی است. همانطور که وقتی می‌خواهیم خانه یا وسیله‌ای بخریم از متخصص آن کمک می‌گیریم، در مسائل روحی و روانی نیز همینطور است. بسیار مهم است که خانواده‌ها فشار محیط کاری بر فرزندشان را دو برابر نکنند. به فرزندانشان کمک کنند، محیط امنی را فراهم کنند تا آنها بتوانند درباره این موارد صحبت کنند.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

به گفته این روانشناس بالینی، «افسردگی همیشه چهره غمزده و سیاهی ندارد، بلکه خیلی وقت‌ها چهره‌ای شاد و صورتی دارد» و فقط با وجود یک سیستم حمایتی روانشناختی امن افراد می‌توانند اعتماد کنند و درباره واقعیت افسردگی‌شان صحبت کنند.



* اگر به خودکشی فکر می‌کنید و در ایران هستید، از طریق شماره تلفن ۱۲۳ با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید. اگر ساکن آلمان هستید با شماره ۰۸۰۰۱۱۱۰۱۱۱ و اگر در افغانستان زندگی می‌کنید با شماره ۱۱۹ تماس بگیرید.