ترامپ دستور تحریم ۱۸۵ کشتی مرتبط با ناوگان سایه ایران را صادر کرده اما فروش نفت ادامه دارد و تغییری در سیاست تهران ایجاد نشده است. آیا آمریکا می‌تواند با محاصره دریایی و نفتکش‌های تحریم‌شده‌ جلوی فروش نفت ایران را بگیرد؟جان هرلی، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی، اعلام کرد، "ایالات متحده اجازه نخواهد داد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد" و این وزارتخانه تلاش خواهد کرد تا "درآمدهای نفتی رژیم ایران را که برای تامین مالی برنامه‌های نظامی و تسلیحاتی استفاده می‌شود، قطع کند".

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌وله

از زمان بازگشت دونالد ترامپ به قدرت، دولت او بیش از ۱۸۵ کشتی مرتبط با حمل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران را تحریم کرده است؛ اقدامی که در چارچوب سیاست "فشار حداکثری" علیه اقتصاد این کشور ارزیابی می‌شود.

در تازه‌ترین مورد، وزارت خزانه‌داری آمریکا روز چهارشنبه ۱۷ دسامبر (۲۶ آذر) دست‌کم ۲۹ کشتی دیگر مرتبط با ناوگان سایه ایران را به اتهام دور زدن تحریم‌ها و نقش داشتن در صادرات نفت تحریم کرد.

با این حال، این پرسش همچنان مطرح است که آیا تحریم ناوگان سایه کشتی‌های ایران تاثیری بر اقتصاد این کشور داشته و اگر چنین بوده، چرا تاکنون به تغییر سیاست‌های تهران منجر نشده است؟

همایون فلکشاهی، کارشناس ارشد شرکت داده‌پردازی نفت و کالا "کپلر" (Kpler) در پاسخ به این پرسش دویچه‌وله می‌گوید: «عامل اصلی تداوم صادرات نفت ایران، نقش چین و پالایشگاه‌های خصوصی این کشور است.»

به گفته این کارشناس با افزایش تخفیف‌ها، خرید نفت ایران همچنان برای شرکت‌های چینی سودآور است و بسیاری از این شرکت‌ها ریسک تحریم‌های آمریکا را جدی نمی‌گیرند.



فلکشاهی اضافه می‌کند که تحریم برخی شرکت‌ها و نفتکش‌ها باعث شده ارائه خدمات مالی، بانکی و بیمه‌ای دشوارتر شود و در نتیجه میزان خرید نفت ایران کاهش یابد. با این حال، به گفته او صادرات نفت ایران از حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز در یک سال گذشته به حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه رسیده و تنها نیمی از این کاهش را می‌توان مستقیما به تحریم‌ها نسبت داد.

امید شکری، استراتژیست انرژی و پژوهشگر مدعو دانشگاه جورج میسون نیز می‌گوید: «ایران با روش‌هایی مانند تغییر پرچم کشتی‌ها، خاموش یا دستکاری سامانه ردیابی جهانی AIS، انتقال کشتی به کشتی و استفاده از ناوگان جایگزین، تحریم‌ها را دور می‌زند.»

به گفته شکری نیز تحریم‌های نفتی تا کنون به تغییر سیاست منجر نشده‌اند، زیرا جمهوری اسلامی توانسته مشتری اصلی خود یعنی چین را حفظ کند و در عین حال، ضعف هماهنگی بین‌المللی و اجرای ناقص تحریم‌ها از اثرگذاری کامل آن‌ها کاسته است. با این حال، تحریم‌ها با افزایش هزینه حمل‌ونقل، بیمه و خدمات مالی، "پریمیوم ریسک" هر بشکه نفت ایران را بالا برده‌اند.

آیا آمریکا می‌تواند با محاصره دریایی جلوی صادرات نفت ایران را بگیرد؟

ترامپ فرمان محاصره تمامی نفتکش‌های تحریم‌شده‌ را که وارد ونزوئلا می‌شوند یا از آنجا خارج می‌شوند صادر کرده است. آیا ممکن است ایران نیز با سناریویی مشابه ونزوئلا مواجه شود و عملا نتواند نفت خود را صادر کند؟



فلکشاهی در پاسخ به این پرسش می‌گوید، "حتی در مورد ونزوئلا نیز تمامی صادرات نفت متوقف نشده و تنها نفتکش‌های تحریم‌شده از ورود به آب‌های این کشور منع شده‌اند"؛ اقدامی که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد ناوگان فعال در ونزوئلا را شامل می‌شود. به گفته کارشناس کپلر، ونزوئلا همچنان بخشی از نفت خود را به آمریکا صادر می‌کند، چرا که پالایشگاه‌های آمریکایی به نفت فوق‌سنگین این کشور نیاز دارند.

این کارشناس می‌افزاید ونزوئلا در حال حاضر حدود ۷۵۰ هزار بشکه در روز نفت صادر می‌کند که احتمالا حدود ۳۰۰ هزار بشکه آن در "معرض خطر" قرار دارد و عمدتا به چین می‌رود.

به باور فلکشاهی، تکرار سناریوی ونزوئلا برای ایران دشوارتر است، زیرا حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد نفتکش‌های حامل نفت ایران تحریمی هستند و هرگونه اقدام نظامی یا محاصره دریایی در خلیج فارس با واکنش شدیدتر و پرهزینه‌تری همراه خواهد بود.

او معتقد است آمریکا در مورد ونزوئلا به دنبال افزایش تدریجی فشار اقتصادی و نظامی، بدون جهش شدید قیمت جهانی نفت است، اما اجرای چنین سیاستی علیه ایران می‌تواند قیمت نفت را بین ۱۰ تا ۱۵ دلار افزایش دهد؛ موضوعی که با نیاز دولت ترامپ به حفظ قیمت پایین سوخت در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای ۲۰۲۶ سازگار نیست.

امید شکری نیز می‌گوید محاصره کامل دریایی ایران، مشابه اقدام اخیر آمریکا علیه ونزوئلا، به دلیل موقعیت استراتژیک ایران در تنگه هرمز، پیچیدگی و وسعت ناوگان سایه و توانایی‌های نظامی ایران، بسیار پرهزینه و پرریسک است و بعید به نظر می‌رسد بتواند فروش نفت ایران به چین را به‌طور کامل متوقف کند.

همکاری ناوگان سایه ایران و روسیه برای فروش نفت؟

کارشناسان می‌گویند صادرات نفت ایران از طریق شبکه‌ای پنهان و "ناوگان سایه" انجام می‌شود؛ شبکه‌ای که با خاموش کردن سیستم‌های ردیابی، انتقال نفت بین کشتی‌ها و تغییر مداوم نام و پرچم فعالیت می‌کند.



ناوگان تحریم‌شده شامل کشتی‌هایی است که به‌طور رسمی در فهرست تحریم‌ها قرار دارند یا مالکیت آن‌ها به اشخاص یا نهادهای تحریم‌شده بازمی‌گردد. همکاری با این کشتی‌ها از نظر حقوقی و مالی با محدودیت‌های جدی همراه است.

ایران، روسیه و ونزوئلا از ناوگان‌های سایه و تحریم‌شده استفاده می‌کنند. به گفته کارشناسان از جمله همایون فلکشاهی در حالی که ایران و روسیه در عرصه نظامی خود را متحد نشان می‌دهند، در حوزه اقتصادی و صادرات نفت بیشتر رقیب محسوب می‌شوند.

به گفته کارشناسان، نفتکش‌هایی که با روسیه همکاری می‌کنند معمولا در حمل نفت ایران مشارکت ندارند، زیرا نفت ایران مشمول تحریم‌های ثانویه است؛ در حالی‌ که چنین تحریم‌هایی با همان شدت علیه نفت روسیه اعمال نشده‌اند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

امید شکری هم در ارتباط با همکاری روسیه و ایران در ارتباط با فروش نفت می‌گوید، اگرچه ایران و روسیه در مقاطعی بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ در تبادل برخی روش‌های دور زدن تحریم‌ها همکاری داشته‌اند، اما تشدید تحریم‌های غرب علیه روسیه و رقابت بر سر بازار چین باعث شده این همکاری‌ها محدود شود و هر دو کشور عمدتا به‌صورت مستقل عمل کنند.