نویسنده: جان نیکسون (تحلیلگر سیا)

«تو باید بروی آن بیرون و مطمئن شوی این کسی که نصف شب گرفته‌اند، صدام حسین است». پس از سال‌ها انتظار، «جان نیکسون» مامور شده بود یکی از خشن‌ترین و بدنام‌ترین شخصیت‌های سیاسی دوران را شناسایی کند. نیکسون، یکی از حرفه‌ای‌ترین تحلیل‌گران سازمان سیا، تمام آن شب را بیدار ماند تا طرح بازجویی از مردی را بریزد که در گودالی مخفی در زیر زمین دستگیر شده بود. نیروهای آمریکایی احتمال می‌دادند که این مرد، همان صدام حسین باشد، که به مزارع اطراف زادگاه خود پناه برده است. اما تنها کسی که می‌توانست صدام واقعی را تشخیص دهد، نیکسون بود. او سال‌ها روی زندگی و شخصیت صدام، مطالعه و تحقیق‌های زیادی انجام داده بود و بنابراین تنها گزینه برای راستی‌آزمایی شخصیت این مرد مجهول‌الهویت بود. گرچه تمام این اما و اگرها، با یک آزمایش ساده‌ی DNA قابل حل بود، اما مقامات تصمیم گرفته بودند پیش از هر آزمایش ژنتیک، براساس تجربیات خود و واکنش‌های زندانی، به هویت او پی ببرند. او در سال 2016 شرح کامل تمام وقایع را از آغاز ماموریت تا محکومیت صدام، در کتاب «بازجویی از صدام، تخلیه اطلاعاتی رییس جمهور» منتشر کرد، که در ایران «هوشنگ جیرانی» آن را به فارسی ترجمه کرد. انتشار این کتاب، عکس‌العمل‌های زیادی از منتقدان سراسر جهان در پی داشت. اما همه‌ی آن‌ها در یک چیز اتفاق نظر داشتند: «کتاب فوق‌العاده‌ای از زندگی یکی از خشن‌ترین آدم‌های تاریخ». در این کتاب اطلاعات تاریخی و سیاسی بسیار جالبی از زندگی صدام وجود دارد. برای کسانی که به‌نوعی به روند ماموریت‌های فوق سری و بازجویی‌های محرمانه علاقه‌دارند، این کتاب خالی از جذابیت نیست.

درباره کتاب بازجویی از صدام، تخلیه اطلاعاتی رییس جمهور

نویسنده‌ی این کتاب تمام وقایع را از دید اول شخص و از زاویه دید خودش تعریف می‌کند. آن‌طور که انتظار می‌رود، این وقایع نه‌تنها ملال‌آور و خسته‌کننده نیستند، بلکه گاهی جذاب و خواندنی هم می‌شوند. صحبت‌های نیکسون در این کتاب تا حد زیادی بی‌طرفانه و بدون جانب‌داری است. گفته می‌شود که بازجویی از صدام بسیار ساده و بدون تشریفات نظامی بوده و او تمام مدت با دست‌های باز روی صندلی نشسته بوده است. نیکسون می‌گوید که صدام بسیار آرام و مسلط به شرایط رفتار می‌کرده، خیلی سریع خودش را با محیط و فضای فوق امنیتی بازداشت‌گاهش وفق داده و حتی گاهی از موضع بالا با افراد حاضر در جلسات رفتار می‌کرده است.

پس از این بازجویی تاریخی بود که نیکسون به این نتیجه رسید که دولت آمریکا اشتباه بزرگی مرتکب شده است. آن‌ها در جستجوی صدام و نابودی او، چنان درگیری و ناامنی وحشتناکی در عراق ایجاد کردند، که نتیجه‌ی آن کشته شدن هزاران نفر از مردم عراق و آمریکا بود. حمله‌ی آمریکا به عراق حتی باعث درگیری‌ و بی‌ثباتی در سایر مناطق خاورمیانه هم شد. او البته به این نکته هم اشاره می‌کند که برای آن‌ها دستگیری صدام، پایان عملیاتی بزرگ و جهانی به‌شمار می‌رفت. این جنگِ پراز تلفات، هزینه‌های مالی و جانی گزافی برای طرفین جنگ داشت. نیکسون معتقد است که شاید اگر می‌دانستند که پس از فروپاشی حکومت صدام، داعش قدرت‌نمایی می‌کند و تمام دنیا را پر از رعب و وحشت می‌کند، برنامه‌‌ریزی و آینده‌نگری بیشتری به خرج می‌دادند.

نیروهای بین‌المللی صدام را درحالی پیدا می‌کنند که در مخفی‌گاهی در زیر باغچه‌ای کاذب قرار پنهان شده بود. اولین حرف صدام پس از این که پناهگاهش لو می‌رود، این بود: «من صدام، رییس جمهور عراق و خواستار گفت‌وگو با شما هستم». جالب‌تر جواب فرمانده‌ی نیروهای آمریکایی، «برایان رید»، است: «جورج بوش رییس جمهور آمریکا هم به شما سلام می‌رساند». نیکسون سعی کرده در کتابش، وقایع را با بی‌طرفی و صادقانه بنویسد. درحالی که بسیاری از منابع خبری ادعا می‌کردند که صدام هنگام دستگیری و بازجویی مقاومت زیادی از خود نشان می‌داد و سر ناسازگاری داشت، نیکسون در این کتاب می‌گوید که صدام با این که از خودش سرسختی نشان می‌داد، اما به سوالات در کمال صداقت پاسخ داد. حتی درباره‌ی مسائلی که تمایلی به صحبت کردن نداشت هم، اطلاعاتی در اختیارمان گذاشت. تاجایی که دستگاه دروغ‌سنجی که برای بررسی صحت گفته‌های صدام آماده شده بود، هیچ وقت به‌کار نیامد. علاوه‌بر مسائل شخصیتی و سیاسی، نیکسون توانسته بود صدام را از روی نشانه‌های ظاهری‌اش هم شناسایی کند. زخم روی پا، خالکوبی روی دست و فرم خاص عضلات صورت، چیزهایی بود که نیکسون در تمام این سال‌ها روی آن‌ها تحقیق کرده بود و در تمام فیلم‌های صدام، آن‌ها را مورد بررسی قرار داده بود. همه چیز با مشخصات صدام واقعی هم‌خوانی داشت.

زمانی که نیکسون این کتاب را نوشت، موظف بود آن را به سازمان سیا تحویل دهد تا مطالب آن بازنگری و ویرایش شوند. این کتاب پیش از انتشار دو بار بازبینی شد. تاجایی که نیکسون می‌گوید در برخی جاهای کتاب خطوط سیاهی را می‌بینید که همان ویرایش‌های اعمال شده از طرف سیا هستند. تمام کتاب‌هایی که درباره‌ی سازمان سیا و خاطرات ماموریت‌های مختلف سیاسی نوشته می‌شوند، از سمت سیا به‌طرز بی‌رحمانه‌ای جرح و دخل می‌شوند. اما کتاب بازجویی از رییس جمهور یکی از معدود کتاب‌هایی است که میزان دخالت سیا در آن بسیار کم و ناچیز بوده است. با این حال نیکسون از مخاطبانش عذرخواهی می‌کند و می‌گوید که مطالبی که سانسور شده، اصلا ارتباطی با مسائل حکومتی نداشته و ندارد.

درباره نویسنده

جان نیکسون یکی از تحلیل‌گران حرفه‌ای و کهنه‌کار سازمان سیا است. می‌توان گفت با توجه به این که او سال‌های زیادی را صرف مطالعه‌ی ابعاد مختلف زندگی و شخصیت صدام کرده بود، تنها متخصص صدام‌شناسی است که می‌توانست صدام را شناسایی کند. نیکسون فارغ‌التحصیل رشته‌ی تاریخ از دانشگاه جورج واشنگتن است که بعدها وارد سازمان اطلاعاتی سیا شد. او به دلیل علاقه‌ای که به امور خاورمیانه داشت، مسئول تحلیل روابط میان ایران و عراق شد. نیکسون کتاب بازجویی از صدام را زمانی نوشت که دیگر در سیا کار نمی‌کرد. او در این مدت فرصت کافی برای یادآوری خیلی از جزییات و شرح دقیق وقایع را داشت.

در بخشی از کتاب بازجویی از صدام، تخلیه اطلاعاتی رییس جمهور می‌خوانیم

در دسامبر 2003 و ژانویه 2004، من نخستین آمریکایی بودم که پس از دستگیری صدام حسین، از سوی نیروهای ایالات متحده، برای مدتی طولانی، از او بازجویی کردم. تحلیل‌گر ارشد گروه سیا بودم که پنج سال پیش از آن در حوزه‌های عراق و ایران کار کرده بودم. در آغاز روند بازجویی، فکر می‌کردم که صدام را می‌شناسم. ولی در هفته‌های بعد متوجه شدم که ایالات متحده به‌طور وسیعی هم درباره‌ی شخص او و هم پیرامون نقشی که به‌عنوان دشمن قاطع جریان‌های رادیکال در دنیای اسلام، ازجمله افراطی‌گری سنی ایفا کرده، دچار بدفهمی بوده است.

وقتی از او پرسیدم چرا نمی‌خواهد درباره افرادی که به او کمک کرده‌اند حرف بزند، با شک و تردید پاسخ داد: «آن‌ها دوستان من هستند. چرا باید به تو بگویم و زندگی‌شان را به خطر بیندازم؟ گذشته از این، من در زمان‌های دیگر به کمک آن‌ها احتیاج دارم!». حیرت‌زده شدم از اینکه هنوز فکر می‌کند راهی برای خروج از مخمصه‌ای که در آن گرفتار شده است وجود دارد. او متوهم بود، ولی نسبت به افرادی که به او وفادار بودند همچنان همدلی نشان می‌داد.

نقد و بررسی کتاب بازجویی از صدام، تخلیه اطلاعاتی رییس جمهور که در بالا آمده، فرصت مطالعه و انتخابی درست را در اختیار شما می‌گذارد. نسخه‌ی صوتی این کتاب از طریق وب‌سایت فیدیبو و یا اپلیکیشن آن، به‌آسانی قابل خریداری و دانلود است.