ماجرای مشروطه

در این قسمت درباره اقتصاد کشاورزی ایران در دوران قاجار حرف میزنیم، با تمرکز روی بحث مالکیت زمین. منابع برای مطالعه بیشتر درباره مباحث این قسمت: مالک و زارع در ایران اثر ان لمبتون تاریخ اقتصادی ایران اثر چارلز عیسوی

در این قسمت درباره شروع جنبش بابیه و رابطه آن با مشروطه صحبت می‌کنیم.  منبعی که در این قسمت از آن نقل قول مستقیم خواندم:  نقطة الکاف اثر میرزا جانی کاشانی منابع پژوهشی این قسمت که برای مطالعه بیشتر پیشنهاد می‌کنم: Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran 1844-1850, by Abbas Amanat The Messiah of Shiraz: Studies in Early and Middle Babism, by Denis MacEoin The Sources for Early Babi Doctrine and History, by Denis MacEoin "The Babi-State Conflict at Shaykh Tabarsi" by Siyamak Zabihi-Moghaddam  

در این قسمت ادامه جنبش بابیه را بحث میکنیم و درباره انشقاق و دگردیسی‌های نسلهای بعد بابیه تا مشروطه حرف می‌زنیم.    نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود: خاطرات بهاءالله از خواندن غزوه بنی‌قریظه از کتاب «مائده آسمانی» جلد 7 اثر عبدالحمید اشراق خاوری نامه خطاب به ناصرالدین شاه از کتاب «لوح مبارک سلطان ایران» اثر بهاءالله دیدگاه‌های سیاسی عبدالبها از کتاب «رساله مدنیه» از آقای عبدالبها مقاله عصمت خانم طائره از روزنامه «ایران نو». با تشکر از خانم مرضیه رسولی. منابع برای مطالعه بیشتر: Modernity and Millennium: Genesis of Bahai Faith by Juan Cole Materials for the Study of Babi Religion by Edward Browne The Babi an Bahai Religions: From Messianic Shi'ism to a World Religion by Peter Smith "Memory and Amnesia in the Historiography of the Constitutional Revolution" by Abbas Amanat قبله عالم از عباس امانت از طهران تا عکا: بابیان و بهاییان در اسناد دوره قاجار از عباس امانت و فریدون وهمن  

در این قسمت مروری می‌کنیم بر تاریخ اصلاحات در عثمانی و ظهور حکومت مشروطه در این کشور. نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منبع بود: روزنامه اختر، چاپ استانبول منابع برای مطالعه بیشتر: A Brief History of the Late Ottoman Empire, by M. Şükrü Hanioğlu The Emergence of Modern Turkey, by Bernard Lewis The Genesis of Young Ottoman Thought, by Şerif Mardin The First Ottoman Experiment with Democracy, edited by Christoph Herzog and Malek Sharif Empire and Education under the Ottomans, by Emine Evered The Young Ottomans: Turkish Critics of the Eastern Question in the Late Nineteenth Century, by Nazan Çiçek

در این قسمت درباره دوران اصلاحات میرزا حسین خان مشیرالدوله سپهسالار حرف می‌زنیم و مروری بر جوانب تاریخ روشنفکری پیرامون آن هم می‌کنیم. نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود: «دفتر تنظیمات» یا «کتابچه غیبی» از میرزا ملکم خان. کتاب «یک کلمه» از میرزا یوسف مستشارالدوله. نامه‌های حسین خان مشیرالدوله که از کتاب «اندیشه ترقی و حکومت قانون» اثر فریدون آدمیت . متن «لایحه تشکیل دربار اعظم»  از کتاب «مرآت البلدان» اثر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه. شرح مجالس تنظیمات از «کتابچه تنظیمات حسنه» اثر حسین خان مشیرالدوله، به کوشش علی‌اصغر حقدار. رساله «پلتیکای دولتی» از میرزا ملکم خان. منابع برای مطالعه بیشتر: اندیشه ترقی و حکومت قانون: عصر سپهسالار از فریدون آدمیت فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت از فریدون آدمیت معاهدات و قراردادهای دوره قاجاریه به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد سپهسالار اعظم از محمود فرهادمعتمد یک کلمه از یوسف مستشارالدوله، به کوشش باقر مومنی رساله‌های میرزا ملکم خان از میرزا ملکم خان، گردآوری از حجت‌الله اصیل Mirza Malkum Khan, by Hamid Algar Russia and Britain in Persia, by Firuz Kazemzadeh

در این قسمت درباره تاریخچه تشکیل انجمنهای فراماسونی در ایران حرف می‌زنیم و انجمنهایی ک در زمان مشروطه فعال بودند را هم مرور مختصری میکنیم.‎ نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود: شرح فراماسونری در کلکته از کتاب «تحفة العالم» اثر عبداللطیف خان شوشتری شرح تشکیل و انحلال فراموشخانه از کتاب «مذاهب و فلسفه در آسیای مرکزی» اثر ژوزف آرتور گوبینو اعلان‌نامه رسمی انحلال فراموشخانه از کتاب «فراماسونری در ایران» اثر محمود کتیرایی نظامنامه جامع آدمیت از رساله «اصول آدمیت» اثر میرزا ملکم خان اعلامیه درباره ندادن مالیات در ایران از روزنامه «قانون» چاپ لندن جوابیه ناصرالدین شاه درباره تشکیل کلاب در ایران، از کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» اثر فریدون آدمیت متن سوگندنامه اعضای جدید جامع آدمیت هم از کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» اثر فریدون آدمیت بیانیه دوازدهمین سالگرد انجمن اخوت از کتاب «خاطرات و اسناد ظهیرالدوله» اثر ایرج افشار خاطرات ابراهیم حکیمی از تشکیل انجمن بیداری ایرانیان از مقاله «من موسس فراماسونری در ایران هستم» در مجله «آسیای جوان» مثنوی «آیین فراماسن» از کتاب «دیوان ادیب» اثر ادیب‌الممالک فراهانی   منابع برای مطالعه بیشتر: فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، از فریدون آدمیت خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار تاریخ آغازین فراماسونری در ایران، از حمیدرضا شاه‌آبادی و یحیی آریابخشایش (5 جلد) فراموشخانه و فراماسونری در ایران، از اسماعیل رائین (3 جلد) روزنامه قانون میرزا ملکم خان، به کوشش هما ناطق Handbook of Freemasonry, edited by Henrik Bogdan and Jan A.M. Snoek The Craft: How the Freemasons Made the Modern World, by John Dickie The Origins of Freemasonry, by David Stevenson “An Introduction to History of Freemasonry in Iran” by Hamid Algar  

در این قسمت درباره افکار و سیاست‌های سید جمال‌الدین اسدآبادی مشهور به افغانی صحبت می‌کنیم و تاثیر غیرمستقیم او بر دوران مشروطه را بررسی می‌کنیم. نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود: مقاله «تعلیم و تعلم» از سید جمال‌الدین، از کتاب «مجموعه رسائل و مقالات سید جمال‌الدین» به کوشش سید هادی خسروشاهی؛ مقاله «پاسخ به رنان» از سید جمال‌الدین، از کتاب «پاسخ اسلامی به امپریالیسم» اثر نیکی کدی؛ شرح دیدار سید جمال‌الدین با ناصرالدین شاه و اتفاقات بعدش از کتاب «شرح حال عباس میرزا ملک‌آرا» به کوشش عبدالحسین نوایی؛ شرح مختصر مجالس جمال‌الدین در ایران از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم‌الاسلام کرمانی، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی؛ نامه سید جمال‌الدین درباره شیوه اخراجش از ایران، و نامه خطاب به علمای دین در ایران، هر دو از کتاب «نامه‌ها و اسناد سیاسی-تاریخی سید جمال‌الدین» به کوشش سید هادی خسروشاهی؛ صحبتهای میرزا رضا کرمانی در بازجویی، از کتاب «محاکمات میرزا رضا کرمانی»؛ و در نهایت، خاطره حسین دانش اصفهانی از سید جمال‌الدین در استانبول از کتاب «اسناد و مدارک درباره ایرانی بودن سید جمال‌الدین اسدآبادی» اثر صفات‌الله جمالی اسدآبادی.   منابع برای مطالعه بیشتر: Sayyid Jamal al-Din al-Afghani: A Political Biography, by Nikki R. Keddie An Islamic Response to Imperialism, by Nikki R. Keddie Arabic Thought in the Liberal Age, by Albert Hourani مجموعه اسناد و مدارک چاپ نشده درباره سید جمال‌الدین مشهور به افغانی، از اصغر مهدوی و ایرج افشار اسناد و مدارک درباره ایرانی‌الاصل بودن سید جمال‌الدین اسدآبادی، از صفات‌الله جمالی اسدآبادی   لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon Paypal

در این قسمت مقدمات لازم برای شروع بحث جنبش تنباکو را مرور می‌کنیم. اول درباره قشر تجار و تاریخ تلاشهای سیاسی آنها برای تثبت اقتصاد مدرن حرف می‌زنم، بعد مروری می‌کنم بر امتیازنامه‌های تجاری ایران تا قبل از امتیاز تنباکو و در نهایت هم درباره اهمیت تنباکو در اقتصاد ایران در آستانه این امتیازنامه حرف می‌زنم. نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود: قرارداد بین ایران و روسیه درباره قوانین ورشکستگی از کتاب «ناسخ التواریخ» اثر محمدتقی لسان الملک سپهر تمام نقل‌قولها درباره مجلس وکلای تجار از کتاب «افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار» اثر فریدون آدمیت و هما ناطق متن درباره واکنش به انحصار تنباکو از کتاب «روزنامه خاطرات» اثر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه منابع برای مطالعه بیشتر: بازرگانان در دادوستد بانک شاهی و رژی تنباکو، از هما ناطق افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، از فریدون آدمیت و هما ناطق Russia and Britain in Persia, by Firuz Kazemzadeh Mirza Malkum Khan, by Hamid Algar Guilds, Merchants, and Ulama in Nineteenth-Century Iran, by Willem Floor لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon Paypal  

در این قسمت مروری می‌کنیم بر امتیازنامه تنباکو و روند گسترش اعتراضات علیه این امتیازنامه که در نهایت منجر به انحلال آن شد. کمی هم صحبت می‌کنم درباره عواقب اقتصادی و سیاسی انحلال این امتیازنامه در ایران.   نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود: متن قرارداد امتیازنامه تنباکو از کتاب «معاهدات و قراردادهای دوره قاجاریه» به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد مقالات میرزا آقاخان کرمانی در نقد امتیازنامه تنباکو از روزنامه اختر چاپ استانبول اعلامیه بی‌امضا در تبریز علیه رژی، و نامه ناصرالدین شاه در جواب میرزای شیرازی، از «شورش بر امتیاز رژی» اثر فریدون آدمیت تلگراف میرزای شیرازی خطاب به شاه، تلگراف اصفهان درباره تحریم تنباکو از جانب آقانجفی، و نامه شاه به امین‌السلطان برای لغو رژی از کتاب «اسناد سیاسی دوره قاجار» اثر ابراهیم صفایی تلگراف علمای تهران خطاب به میرزای شیرازی، تلگراف میرزای شیرازی در پاسخ آنها، و اعلامیه بی‌امضا در تهدید بعد از شورش 14 دی، از کتاب «تاریخ دخانیه» اثر شیخ حسن کربلایی، به کوشش رسول جعفریان نامه شاه خطاب به میرزا حسن آشتیانی از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم الاسلام کرمانی، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی شرح شورش روز 14 دی و متن اعلامیه ارنستین در لغو رژی از کتاب «روزنامه خاطرات» اثر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه نامه میرزا آقاخان کرمانی به ملکم خان از کتاب «نامه‌های تبعید» به کوشش هما ناطق و محمد فیروز عریضه خطاب به میرزای شیرازی از روزنامه قانون، چاپ لندن   منابع برای مطالعه بیشتر: شورش بر امتیازنامه رژی: تحلیل سیاسی، از فریدون آدمیت بازرگانان در دادوستد با بانک شاهی و رژی تنباکو، از هما ناطق تاریخ دخانیه، از شیخ حسن کربلایی به کوشش رسول جعفریان Russia and Britain in Persia: Imperial Ambitions in Qajar Iran, by Firuz Kazemzadeh Religion and Rebellion in Iran: The Tobacco Protest of 1891-1892, by Nikki R. Keddie لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon Paypal  

در این قسمت درباره تاریخ وقایع ابتدای قرن بیستم در روسیه و تاثیر آنها بر شرایط ایران در آستانه انقلاب مشروطه صحبت می‌کنیم. همینطور مروری هم می‌کنیم بر روشنفکران ایرانی ساکن روسیه و آثارشان.   نقل قولهای مستقیم از این منابع بود: واکنش جواهر لعل نهرو به پیروزی ژاپن بر روسیه، از کتاب «نگاهی به تاریخ جهان»، جلد 2 اثر نهرو، ترجمه محمود تفضلی تحلیل پیروزی ژاپن بر روسیه و مقایسه با ایران، از روزنامه حبل‌المتین چاپ کلکته قصیده درباره پیروزی ژاپن اثر ادیب‌الممالک فراهانی، از کتاب دیوان ادیب تصحیح وحید دستگردی خاطرات شیخ محسن نجم‌آبادی از آشنایی با حیدر خان عمواوغلی، از کتاب «حیدرخان عمواوغلی» اثر اسماعیل رایین خاطرات یپرم‌خان از فتح رشت از کتاب «از انزلی تا تهران: یادداشتهای خصوصی یپرم خان مجاهد ارمنی» نقد فتحعلی خان آخوندزاده بر کتاب مستشارالدوله، از کتاب «یک کلمه» به کوشش باقر مومنی گزیده داستان تخیلی وزیر مظفرالدین شاه از کتاب «مسالک المحسنین» اثر عبدالرحیم طالبوف تعریف آزادی و نقد سلطنت مطلقه از کتاب «کتاب احمد جلد 3 یا مسائل الحیات» اثر عبدالرحیم طالبوف   منابع برای مطالعه بیشتر: حیدرخان عمواوغلی، از اسماعیل رائین اندیشه‌های میرزافتحعلی آخوندزاده، از فریدون آدمیت اندیشه‌های طالبوف تبریزی، از فریدون آدمیت رهبران مشروطه، از ابراهیم صفایی (2 جلد) کتاب احمد، از عبدالرحیم طالبوف، به کوشش باقر مومنی از انزلی تا تهران: یادداشتهای خصوصی یپرم‌خان مجاهد ارمنی، یپرم خان، با مقدمه محمدحسین صدیق The Revolution of 1905: A Short History, by Abraham Ascher Armenians and the Iranian Constitutional Revolution, Houri Berberian Thou Shalt Kill: Revolutionary Terrorism in Russia, by Anna Geifman Russo-Japanese War and its Shaping of the Twentieth Century, by Frank Jacob   لینک فرم آنلاین برای سوالات شنوندگان (این فرم فقط تا 14 شهریور 1403 فعال است): https://forms.gle/BkMa65fQW2E87Atc6   لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon   Paypal

در این قسمت درباره مسیر رشد و گسترش مدارس مدرن در ایران صحبت می‌کنیم و ربط آن به جنبش انقلابی مشروطه را هم بررسی می‌کنیم.   نقل‌قولهای مستقیم از این منابع بود: شرح برنامه‌های انجمن معارف برای تاسیس شرکت عمومی معارف از کتاب «خاطرات احتشام‌السلطنه» به کوشش سید محمدمهدی موسوی ماجرای آقانجفی و تلگراف علیه مدارس تهران از کتاب «حیات یحیی» اثر یحیی دولت‌آبادی متن معاهده‌نامه موسوم به تنبیه الغافلین یا ارشاد الطالبین از کتاب «کفایة التعلیم» اثر میرزا حسن رشدیه تمام متون مربوط به اندیشه سیاسی و تاریخی بابیه از کتاب «هشت بهشت» اثر شیخ احمد روحی و میرزا آقاخان کرمانی منابع برای مطالعه بیشتر: حیات یحیی، از یحیی دولت‌آبادی هشت بهشت، از شیخ احمد روحی و میرزا آقاخان کرمانی سوانح عمر، از شمس‌الدین رشدیه خاطرات احتشام‌السلطنه، از محمود احتشام‌السلطنه، به کوشش سید محمدمهدی موسوی تاریخ بیداری ایرانیان، از ناظم‌الاسلام کرمانی، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon Paypal لینک برای پشتیبانی مالی ریالی: حامی‌باش

در این قسمت مروری میکنیم بر تاریخ سیاسی ایلات کوچ‌نشین در ایران با تمرکز بر نقش آنان در ایران دوره قاجار. سپس تاریخ ایل بختیاری در آستانه انقلاب مشروطه را بررسی می‌کنیم و با چهره‌های اصلی رهبری این ایل آشنا می‌شویم. نقل قولهای مستقیم از این منابع بود: شرح مختصر یکی از روسای قزلباش از کتاب «تاریخ قزلباشان» نویسنده نامعلوم، به اهتمام میرهاشم محدث داستان تسلیم شدن اسد خان بختیاروند از کتاب «ناسخ التواریخ» اثر محمدتقی لسان‌الملک سپهر شرح قدرت حسینقلی خان بختیاری در خوزستان از کتاب «سفرنامه خوزستان» اثر حاج عبدالغفار نجم‌الملک، به کوشش محمد دبیرسیاقی منابع برای مطالعه بیشتر: تاریخ بختیاری، از علیقلی‌خان بختیاری (سردار اسعد) و عبدالحسین لسان‌السلطنه Khans and Shahs: A History of the Bakhtyari Tribe in Iran, by Gene R. Garthwaite Nomadism in Iran: From Antiquity to the Modern Era, by D. T. Potts Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-century Iran, by Arash Khazeni Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan, by Richard Tapper The Qashqa’i Nomads of Fars, by Pierre Oberling لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon  Paypal لینک برای پشتیبانی مالی ریالی: حامی‌باش   

در این قسمت به پرسشهایی که شنوندگان عزیز در ماه مرداد 1403 از طریق فرم آنلاین برای من فرستادند پاسخ می‌دهم. از همراهی و پشتیبانی دوستان گرامی و سوالات جالبی که فرستادند بسیار متشکرم و عذرخواهی می‌کنم از دوستانی که به سوالاتشان نتوانستم بپردازم.   لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon  Paypal لینک برای پشتیبانی مالی ریالی: حامی‌باش 

در این قسمت مروری می‌کنیم بر نظام پولی ایران در اواخر عهد قاجار و آشوبهای اقتصادی که در اثر تغییرات ناگهانی این نظام پولی پیش آمد. همینطور مروری می‌کنیم بر تلاشهای دولت ایران برای جبران کسری بودجه که منجر به اعتراضات سیاسی فراوان در آستانه انقلاب مشروطه شد.   نقل قولهای مستقیم از این منابع بود: شرح کار یک ضرابخانه در اصفهان از کتاب «جغرافیای اصفهان» اثر میرزا حسین تحویلدار به کوشش منوچهر ستوده شرح جلسه دربار برای رفع مشکل ازدیاد سکه شاهی از کتاب «خاطرات سیاسی امین‌الدوله» اثر علی خان امین‌الدوله به کوشش حافظ فرمانفرماییان فهرست آثار پژوهشی برای مطالعه بیشتر: مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، از آنت دستره، ترجمه منصوره اتحادیه نظام مافی Russia and Britain in Persia, by Firuz Kazemzadeh The Monetary History of Iran: From the Safavids to the Qajars, by Rudi Mathee, Willem Floor, and Patrick Clawson For God, Mammon, and Country: A Nineteenth Century Persian Merchant Haj Mohammad Hassan Amin al Zarb, by Shireen Mahdavi از بنیاد Two Chairs برای پشتیبانی مالی بسیار ممنونم.   لینک برای فرم پرسشهای دوستان شنونده: https://forms.gle/WBNXyBdydPxZ4o2Z8   لینک برای پشتیبانی مالی دلاری: Patreon: https://www.patreon.com/readingferdowsi?utm_medium=clipboard_copy&utm_source=copyLink&utm_campaign=creatorshare_creator&utm_content=join_link Paypal: https://www.paypal.com/donate?hosted_button_id=6KHSLZKT8GBFQ   لینک برای پشتیبانی مالی ریالی: حامی‌باش: https://hamibash.com/mashruteh

در این قسمت مروری می‌کنیم بر وقایع سال آخر صدارت امین‌السلطان در دربار مظفرالدین شاه و مسائلی که منجر به سقوط و عزل او شد. نقل قولهای مستقیم از این منابع بود: بندی از فرمان مقررات گمرکی مظفرالدین شاه از کتاب «منتخب‌التواریخ مظفری» اثر میرزا ابراهیم صدیق‌الممالک خاطرات لمبرت مولیتور از گمرک بندر لنگه از کتاب «از پارس تا ایران: خاطرات برادران مولیتور» ترجمه امیرتیمور شیبانی گزارشهای امور روزمره شیراز از کتاب «وقایع اتفاقیه: گزارش خفیه‌نویسان انگلیس» به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی شرح قتلهای بهاییان در یزد از کتاب «تاریخ شهدای یزد» اثر حاج محمدطاهر مالمیری شرح آغاز کشتار بهاییان در اصفهان از کتاب «حیات یحیی» جلد 1 اثر یحیی دولت‌آبادی تلگراف علمای عتبات خطاب به مظفرالدین شاه از نشریه حبل‌المتین چاپ کلکته تکفیرنامه علیه امین‌السلطان منسوب به علمای عتبات از کتاب «تاریخ مشروطه ایران» اثر احمد کسروی منابع برای مطالعه بیشتر: تاریخ مشروطه ایران، از احمد کسروی حیات یحیی جلد 1، از یحیی دولت‌آبادی تاریخ بیداری ایرانیان، از ناظم‌الاسلام کرمانی از بنیاد Two Chairs برای پشتیبانی مالی بسیار ممنونم. لینک برای فرم پرسشهای دوستان شنونده: https://forms.gle/WBNXyBdydPxZ4o2Z8 لینک برای پشتیبانی مالی دلاری Patreon: https://www.patreon.com/readingferdowsi Paypal: https://www.paypal.com/donate?hosted_button_id=6KHSLZKT8GBFQ لینک برای پشتیبانی مالی ریالی حامی‌باش: https://hamibash.com/mashruteh

در این قسمت مروری می‌کنیم بر ماههای ابتدای صدارت عبدالمجید خان عین‌الدوله و تصمیمهای سیاسی و اقتصادی او، و همینطور می‌پردازیم به معرفی مختصر اولین انجمن مخفی انقلابی مشروطه که به انجمن باغ میکده معروف شد. نقل قولهای مستقیم از این منابع بود: شعر در نقد امین‌السلطان و اتهام بی‌دینی به او از کتاب «تاریخ مشروطه ایران» اثر احمد کسروی دو مقاله تحت عناوین «مکتوب از شیراز» و «مکتوب از تبریز» از نشریه حبل‌المتین چاپ کلکته شرح دستگیری طلاب تهران بعد از سوءقصد به بهبهانی از کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم‌الاسلام کرمانی، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی نامه سر آرتور هاردینگ به لنسداون وزیر خارجه انگلیس از آرشیو وزارت امور خارجه انگلیس بخشی از داستان رویای صادقه از کتاب «رویای صادقه» اثر سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی، نصرالله ملک‌المتکلمین و احمد مجدالاسلام کرمانی، به کوشش بهرام چوبینه نامه محمدحسین ذکاءالملک فروغی در دفاع از اردشیر ریپورتر از روزنامه «تربیت» چاپ تهران منابع برای مطالعه بیشتر: ایدئولوژی نهضت مشروطیت، جلد 1، از فریدون آدمیت زندگانی ملک‌المتکلمین، از مهدی ملک‌زاده تاریخ انقلاب مشروطیت، از مهدی ملک‌‎زاده شهید راه آزادی سید جمال واعظ اصفهانی، از اقبال یغمایی تاریخ زرتشتیان: فرزانگان زرتشتی، از رشید شهمردان Zoroastrianism in Iran and India: Parsis, Persians and the Flowering of Political Identity, by Alexandra Buhler از بنیاد Two Chairs برای پشتیبانی مالی بسیار ممنونم. لینک برای فرم پرسشهای دوستان شنونده: https://forms.gle/WBNXyBdydPxZ4o2Z8 لینک برای پشتیبانی مالی دلاری Patreon: https://www.patreon.com/readingferdowsi Paypal: https://www.paypal.com/donate?hosted_button_id=6KHSLZKT8GBFQ لینک برای پشتیبانی مالی ریالی حامی‌باش: https://hamibash.com/mashruteh