با نزدیک شدن به انتخابات پارلمانی عراق در ۱۱ نوامبر، جمهوری اسلامی تلاش می‌کند تا آخرین پایگاه پایدار نفوذ خود در منطقه را حفظ کند. دویچە ولە فارسی در این زمینە با کارشناسان گفت‌وگو کردە است.انتخابات پارلمانی عراق نخستین رویداد انتخاباتی پس از چهار سال، در شرایطی برگزار می‌شود که کشور با چالش‌های اقتصادی، امنیتی و تنش‌های منطقه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند. برای ایران این انتخابات بیش از هر دوره پیشین اهمیت دارد. زیرا عراق به عنوان یکی از معدود کشورهای با اکثریت شیعه در خاورمیانه، نقش حیاتی در حفظ و گسترش نفوذ تهران ایفا می‌کند.

این انتخابات که بیش از ۲۱ میلیون رأی‌دهنده واجد شرایط برای انتخاب ۳۲۹ نماینده پارلمان در آن شرکت خواهند کرد، می‌تواند تعادل قدرت میان تهران و واشنگتن را در بغداد تغییر دهد.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که احزاب شیعی نزدیک به حکومت ایران موقعیت قوی برای گسترش نفوذ خود داشته باشند، هرچند انشعابات داخلی و فشارهای خارجی می‌تواند این روند را مختل کند.

دویچه وله در این باره با دو کارشناس گفتگو کرده است؛ کمال چومانی، پژوهشگر و تحلیلگر سیاسی عراق و خاورمیانه و بهنام زارعی، تحلیلگر مسائل سیاسی.

کمال چومانی تأکید می‌کند که "پس از هفتم اکتبر، وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه تغییر کرد و ایران آن قدرتی را از دست داد که از طریق نیروهای غیردولتی و سپاه قدس اعمال می‌کرد.

زارعی نیز می‌گوید: «اهمیت این انتخابات برای جمهوری اسلامی ایران در حفظ و تداوم نفوذ استراتژیک منطقه‌ای آن، از جنبه‌های حیاتی برخوردار است؛ زیرا عراق، به عنوان آخرین کانون پایدار نفوذ تهران در خاورمیانه، جایگاه ویژه‌ای یافته است.»

وی توضیح می‌دهد که تهران در پی تداوم ائتلاف "چارچوب هماهنگی" و ابقای محمد شیاع السودانی در مقام نخست‌وزیری است تا چارچوب قدرت در بغداد را در راستای منافع خود حفظ کند.

تلاش‌های ایران برای ایجاد اتحادهای فراحزبی و چالش‌های پیش‌رو

ایران برای تقویت موقعیت خود، اتحادهایی با برخی نیروهای کردی، سنی و بخشی از شیعیان ایجاد کرده تا دولت آینده را شکل دهد. به گفته چومانی، "اگر این دولت تشکیل شود، آمریکا ناچار خواهد بود با آن تعامل کند و به اراده مردم عراق احترام بگذارد."

وی همچنین تأکید می‌کند: «این انتخابات برای ایران از همه انتخابات‌های پیشین مهم‌تر است؛ زیرا از یک سو می‌تواند موقعیت ایران با حفظ دولت همپیمان در بغداد در منطقه را تقویت کند و از سوی دیگر، نیروهای غیردولتی داخل عراق به ویژه شبه‌نظامیان شیعە را در دولت جدید به موقعیت قوی برساند. »

با این حال فشارهای ایالات متحده از جمله تحریم افراد متهم به کمک به تهران برای دور زدن تحریم‌ها، حضور ۲۵۰۰ نیروی نظامی آمریکایی در چارچوب ائتلاف ضد داعش و تلاش برای کاهش نفوذ ایران، چالش‌های جدی ایجاد کرده است.

بیشتر بخوانید:انتقاد عراق از تحریم آمریکا علیه شرکت وابسته به حشد الشعبی

زارعی اشاره می‌کند که ابزارهای اعمال نفوذ تهران شامل "شبکه‌های حزبی شیعی، گروه‌های مسلح وابسته و اهرم‌های اقتصادی نظیر تجارت دوجانبه و همکاری‌های انرژی" می‌شود.

السودانی که از خاستگاه سیاسی نزدیک به ایران برخوردار است، در عمل به دنبال توازن میان تهران و واشنگتن است. وی برای تحکیم قدرت خود، به روابط اقتصادی و امنیتی با ایالات متحده نیاز دارد. اما همزمان می‌داند که برای کسب مجدد نخست‌وزیری، همکاری با گروه‌های شیعی همسو با ایران ضروری است. نمونه‌هایی مانند تعلیق صادرات نفت شرکت لوک‌اویل روسیه در پی تحریم‌های غربی و تأکید بر خلع سلاح شبه‌نظامیان به شرط خروج نیروهای آمریکایی، نشان‌دهنده رویکرد عملگرایانه او است.



رقابت نسل‌ها در سیاست عراق و نقش فرقه‌ای

به گفتە چومانی در داخل عراق دینامیک سیاسی با رقابت میان نسل قدیمی سیاستمداران شیعه مانند نوری المالکی، هادی العامری و عمار الحکیم و نسل جدید مانند السودانی جریان دارد.

چومانی می‌گوید: «تا سال ۲۰۱۹ و با اعتراضات اکتبر، سیاست عراق وارد مرحله جدیدی شد و اکنون رقابت بین دو نسل در احزاب سیاسی، به ویژه احزاب شیعی جریان دارد."

وی توضیح می‌دهد که السودانی "مرزهایی برای ایران تعیین می‌کند، خود را به آمریکا نزدیک می‌سازد و تلاش می‌کند تا در میان جریان‌های نوین عراقی جایگاهی پیدا کند"، اما "ایران تنها در صورتی به او اجازه می‌دهد که استراتژی‌های ایران در عراق را بپذیرد."

اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ عراق، که به عنوان جنبش تشرین یا انقلاب اکتبر نیز شناخته می‌شود، عمدتاً در اعتراض به فساد گسترده، نفوذ ایران در عراق، بیکاری بالا، خدمات عمومی ضعیف و ناکارآمدی دولت بود.

بیشتر بخوانید:هشدار آمریکا به عراق درباره مداخله شبه‌نظامیان خارج از حکومت

از منظر فرقه‌ای عراق به عنوان کشوری با اکثریت شیعه، برای ایران اهمیت ایدئولوژیک دارد. چومانی تأکید می‌کند که "برای شیعیان عراق، این اولین بار در تاریخ دولت مدرن است که قدرت کافی برای تشکیل دولت دارند"، اما "بدون پشتیبانی ایران، نمی‌توانند حکومت را حفظ کنند؛ چرا که جهان سنی عرب، به ویژه کشورهای خلیج فارس، عربستان سعودی و ترکیه نمی‌خواهند نیروهای شیعی در عراق حاکم شوند."

در اقلیم کردستان نیز، رقابت میان حزب دموکرات کردستان (نزدیک به ترکیه) و اتحادیه میهنی کردستان (نزدیک به ایران) ادامه دارد.

چومانی می‌گوید: «اتحادیه میهنی بسیار تلاش می‌کند تا به ایران نزدیک شود؛ نه به دلیل نزدیکی سیاسی یا ایدئولوژیک، بلکه چون بدون حمایت ایران، نمی‌تواند در برابر حزب دمکرات کردستان و ترکیه دوام بیاورد.»

تحریم انتخابات توسط چهره‌هایی مانند مقتدی صدر، که آن را "ناقص و تحت تأثیر منافع فرقه‌ای، قومی و حزبی" توصیف کرده، می‌تواند مشارکت را به پایین‌ترین سطح از سال ۲۰۰۳ برساند. نظرسنجی‌ها السودانی را با ۱۶.۷ درصد پیشتاز نشان می‌دهند، اما احزاب مورد حمایت ایران همچنان موقعیت قوی دارند.



زمینه تاریخی؛ از تحولات ۲۰۰۳ تا تغییرات پس از هفتم اکتبر

انتخابات کنونی عراق ریشه در تحولات پس از حمله آمریکا در ۲۰۰۳ دارد، زمانی که شیعیان برای نخستین بار قدرت را به دست گرفتند و عراق به صحنه تعادل ظریف میان ایران و آمریکا تبدیل شد. تهران از طریق سپاه قدس و گروه‌های نیابتی مانند حزب‌الله لبنان، حماس و حوثی‌های یمن نفوذ خود را گسترش داد، اما پس از حوادث هفتم اکتبر، این نیروها خسارات سنگینی متحمل شدند. ایران متحد کلیدی خود، بشار اسد در سوریه را از دست داد و خود نیز درگیر جنگ ١٢ روزه با اسرائیل شد.

در عراق، پارلمان فعلی تحت کنترل چارچوب هماهنگی شیعیان نزدیک به ایران است که السودانی را در ۲۰۲۲ به قدرت رساند. اعتراضات اکتبر در ۲۰۱۹ سیاست را تغییر داد و نسل جدیدی از سیاستمداران را معرفی کرد. سیستم سکتاریستی با تقسیم قدرت میان شیعیان (نخست‌وزیری)، کُردها (ریاست‌جمهوری) و سنی‌ها (ریاست پارلمان) همچنان نفوذ خارجی را تسهیل می‌کند، اما کاندیداهای جوان تلاش می‌کنند این ساختار را چالش بکشد.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

نماینده ویژه آمریکا در امور عراق، مارک ساویا تأکید کرده که منافع عراق به "عراقی کاملاً مستقل، آزاد از دخالت‌های بدخواهانه خارجی - شامل ایران و پروکسی‌هایش" وابسته است. با این وجود کارشناسان معتقدند که نتایج انتخابات می‌تواند نفوذ ایران را حفظ یا حتی تقویت کند، هرچند جریان‌های نوین عراقی و فشارهای بین‌المللی چالش‌هایی ایجاد خواهند کرد.