با گذشت ۲۰ روز از آغاز حریق در جنگل‌های الیت چالوس، آتش هنوز کاملا مهار نشده است. هم‌زمان با ورود تیم امداد ترکیه و اعلام آمادگی روسیه و بلاروس، پرسش‌ها درباره ضعف ساختاری در مدیریت آتش‌سوزی جنگل‌ها پررنگ‌تر شده است.آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی منطقه "الیت" در مرزن‌آباد چالوس، که ۲۰ روز از آغاز آن می‌گذرد، دولت ایران را مجبور به استفاده از کمک‌های بین‌المللی کرده است.

طبق گزارش‌ها، امروز شنبه اول آذر (۲۲ نوامبر) دو فروند هواپیمای تخصصی اطفای حریق، یک بالگرد و هشت نیروی عملیاتی از سوی دولت ترکیه به منطقه اعزام شده‌اند و در کنار هواپیماها و بالگردهای داخلی مشغول عملیات آب‌پاشی هستند.

هم‌زمان روسیه و بلاروس نیز آمادگی خود را برای کمک اعلام کرده‌اند تا در صورت نیاز توان هوایی خود را در اختیار ایران قرار دهند.

شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، با اشاره به ارائه گزارش ویژه در هیأت دولت در روز چهارشنبه گذشته، تأکید کرده که پس از رایزنی‌ها، علاوه بر تجمیع امکانات داخلی از طریق استاندار مازندران، وزارت دفاع و وزارت کشور، از روز گذشته موضوع کمک‌های خارجی نیز به شکل جدی‌تر پیگیری شده و امروز، هواپیماها و تیم عملیاتی ترکیه وارد صحنه شده‌اند.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

مهدی یونسی رستمی، استاندار مازندران، نیز در حاشیه نشست مدیریت بحران استان گفته است که تیم عملیاتی ترکیه "لحظاتی قبل" وارد منطقه الیت مرزن‌آباد شده و هم‌زمان یک هواپیمای آتش‌نشان داخلی در یک نوبت "عملیات آب‌پاشی با حجم ۴۰ تن آب" انجام داده است. به گفته او، ترکیب هواپیماهای آتش‌نشان و بالگردها، توان نیروهای امدادی را "به شکل چشمگیری افزایش" داده و امیدها برای کنترل سریع‌تر آتش را تقویت کرده است.

کمک‌های فرامرزی

تصویر امروز الیت ترکیبی است از توان داخلی و اتکا به کمک‌های خارجی. انصاری می‌گوید دو فروند هواپیمای ایلوشن، متعلق به سپاه پاسداران، از بامداد امروز شنبه در منطقه فعال بوده‌اند؛ هر کدام با توان حمل ۴۰ تن آب در هر پرواز، که به گفته او "امروز چهار نوبت پرواز" انجام خواهند داد. در کنار آنها، شش بالگرد برای مهار "آتش‌های لکه‌ای" در شیب‌های جنگل به کار گرفته شده و "حدود ۴۰۰ نیروی محلی، محیط‌بان، جنگل‌بان، هلال‌احمر و نیروهای ستاد بحران" در منطقه مستقر شده‌اند.

در همین حال، دو هواپیمای اطفای حریق و یک بالگرد از ترکیه وارد عملیات شده‌اند؛ هواپیماهایی که به‌گفته انصاری، به دلیل کوچک‌تر بودن، "قابلیت پرواز در ارتفاعات پایین‌تر" را دارند و می‌توانند نقاطی را هدف بگیرند که شاید برای هواپیماهای سنگین‌تر، مانند ایلوشن، دسترسی به آنها دشوارتر باشد.

علاوه بر این، دولت روسیه «اعلام آمادگی کرده است که در صورت نیاز، ظرفیت‌های خود را در اختیار ایران قرار دهد» و استاندار مازندران نیز از "اعلام آمادگی کشور بلاروس" برای اعزام هواپیمای آتش‌نشان خبر داده و تأکید کرده است که «در صورت نیاز و ضرورت از امکانات این کشور استفاده خواهد شد.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

این تصویر، در کنار اظهارات چند روز پیش معاون اجرایی رئیس‌جمهور، محمدجعفر قائم‌پناه، که در شبکه اکس نوشته بود «به‌دلیل عدم مهار آتش و جهت جلوگیری از گسترش آن به جنگل‌های اطراف، هماهنگی جهت درخواست کمک سریع از کشورهای دوست انجام گرفته است»، نشان می‌دهد که پس از حدود سه هفته آتش‌سوزی، نقطه عطفی در نحوه مواجهه دولت با بحران شکل گرفته است؛ از اتکای اصلی به نیروهای محلی و چند بالگرد پراکنده، به یک ترکیب چندلایه از هواپیماهای سنگین، بالگردهای داخلی، تیم‌های تخصصی زاگرس و اکنون نیز کمک‌های فرامرزی.

با این حال، وجه دیگر این تغییر فاز عملیاتی، نشانگر شکاف ساختاری در توان اطفای حریق جنگل‌ها در ایران است. شینا انصاری صریحاً می‌گوید: «با توجه به تشدید خشکسالی‌ها و استمرار کم‌بارشی‌ها، نیاز مبرم داریم که یگان ویژه‌ای ذیل ستاد مدیریت بحران برای اطفای حریق جنگل‌ها، اعم از جنگل‌های زاگرس و هیرکانی، تشکیل شود»؛ یگانی که بتواند به صورت واکنش سریع و تخصصی آتش‌سوزی‌های جنگلی را مدیریت کند، نه اینکه هر بار پس از فرسایشی شدن بحران، به شکل اضطراری به سراغ هواپیمای ایلوشن، بالگردهای پراکنده و کمک‌های خارجی برود.

جنگل‌های هیرکانی، آتش نهفته و مدیریت فرسایشی

گزارش‌های میدانی از الیت در هفته‌های گذشته نشان می‌دهد که مشکل فقط شدت آتش نیست، بلکه ماهیت آن است. علی‌اکبر یدالهی، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست مازندران، چند روز پیش در توضیح چرایی تداوم حریق گفته بود که الیت منطقه‌ای "صعب‌العبور و صخره‌ای" با پوشش متراکم جنگلی و "لایه‌ای از برگ‌های به ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر" است؛ لایه‌ای که به‌رغم رطوبت نسبی، به شکل تدریجی می‌سوزد و با کوچکترین وزش باد دوباره شعله‌ور می‌شود.

یدالهی هشدار داده بود که در این نوع آتش، شعله‌ها فقط روی سطح قابل رؤیت نیستند؛ آتش گاهی به داخل کنده‌های درختان نفوذ می‌کند، به صورت نهفته باقی می‌ماند و پس از مدتی، ذغال‌ها بر روی برگ‌های خشک می‌ریزند و آتش‌سوزی از نو آغاز می‌شود.

همین ویژگی، همراه با گرمای هوا، وزش باد گرم در ارتفاعات و انباشت برگ و لاشه درختان خشک، باعث شده جنگل‌های چالوس از ابتدای آبان در چندین نوبت دچار آتش‌سوزی شوند. طبق برآوردهای رسمی، تا امروز حدود هشت هکتار از جنگل‌های این منطقه درگیر آتش شده و در هفت هکتار حریق مهار شده است، اما "تنه آتش" در کمتر از یک هکتار هنوز شعله‌ور است و هر بار با باد یا خشکی بیشتر، خود را بازتولید می‌کند.

در این میان جنگل‌های هیرکانی، که الیت بخشی از آن محسوب می‌شود، فقط یک پهنه سبز نیستند؛ میراث طبیعی چندین میلیون ‌ساله‌ی ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو هستند که نقشی کلیدی در تنظیم آب‌وهوای منطقه‌ای، حفظ خاک، منابع آب و زیستگاه صدها گونه گیاهی و جانوری دارند.

هشدارهایی که در روزهای گذشته از سوی مسئولان استانی مطرح شده، از جمله تأکید بر اینکه «خاک این مناطق که تشکیل آن میلیون‌ها سال زمان برده، در معرض تهدید است»، یادآور این واقعیت است که هر هکتار سوخته، صرفاً آتش گرفتن چند درخت نیست، بلکه فرسایش یک ذخیره زیست‌بومی است که بازسازی آن تقریباً ناممکن است.

با وجود این، روند مواجهه با آتش الیت دست‌کم تا میانه هفته گذشته بیشتر شبیه مدیریت فرسایشی یک بحران بود؛ نیروهای محلی، کوهنوردان و داوطلبان با تجهیزات ابتدایی، روزها در شیب‌های خطرناک و مسیرهای سنگلاخی درگیر خاموش کردن آتش بوده‌اند و تنها در روزهای اخیر، اعزام سازمان‌یافته هواپیماهای ایلوشن، بالگردهای بیشتر و اکنون هم هواپیماها و تیم ترکیه‌ای شکل گرفته است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که تاکنون دست‌کم ۲۰ نفر در جریان عملیات اطفای حریق، از سقوط در مناطق صخره‌ای گرفته تا دودگرفتگی و خستگی مفرط، مصدوم یا مجروح شده‌اند.

بسیاری از کارشناسان زیست‌محیطی ماجرای الیت را در سطحی کلان‌تر دیده و این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا باید، در کشوری که جنگل‌های هیرکانی و زاگرس ستون فقرات زیست‌محیطی‌اش هستند، هر بار برای خاموش کردن آتش در چند هکتار جنگل، به جای یک ناوگان حرفه‌ای ملی، چشم‌انتظار اعزام هواپیما از "کشورهای دوست" بود؟

به گفته آنها، کمک ترکیه و ورود احتمالی کشورهایی چون روسیه و بلاروس، شاید بتواند در کوتاه‌مدت به مهار حریق بینجامد، اما تا زمان شکل نگرفتن ساختار دائمی و تخصصی مدیریت آتش‌سوزی جنگل‌ها در ایران، هر تابستان خشک و هر باد گرم می‌تواند آتشی تازه را در دل جنگل‌های هیرکانی شعله‌ور کند.