مصاحبه کننده : محمد صدیق دهواری

تاریخ : ۱۳۷۹-۱۴۰۴

زمان : یک ساعت و ۴۰ دقیقه

زبان گفتگو : بلوچی

ویرایش : عارف خدابنده

حاجی کریم‌بخش داوودی

 پیشگام فرهنگ و رسانه بلوچی

از بنیان‌گذار نخستین برنامه بلوچی در رادیو زاهدان

چه بسیارند مردان و زنانی که در طول سالیان گذشته با همت و تلاش، مردانگی و شهامت، مهمان‌نوازی، خلوص، همراهی و همدلی با مردم، روحانیون، معتمدان و اقشار مختلف، برای عزت، سربلندی و معرفی بلوچستان عزیز کوشیده‌اند و نام نیکی از زادگاهشان در عرصه‌های گوناگون به یادگار گذاشته‌اند. شمار این شخصیت‌های بزرگ کم نیست. هرگاه به آنان می‌اندیشم، طوماری از نام‌های درخشان در ذهنم مرور می‌شود؛ و هرگاه فرصتی دست داده، کوشیده‌ام دین خود را ادا کنم و در معرفی آنان قلمی بزنم.

این‌بار به معرفی شخصیتی می‌پردازم که سال‌ها در عرصه فرهنگ، هنر، ادبیات بلوچی و دین و مذهب استان، در نهایت اخلاص و گمنامی فعالیت کرده است؛ بی‌آنکه در پی شهرت یا تملق دیگران باشد. او معیشت خود را از بازوی خویش تأمین می‌کرد و در کنار فعالیت‌های فرهنگی، هنر زرگری را که میراث اجدادی‌اش بود، حفظ، ترویج و به نسل‌های بعد آموزش می‌داد.

نخستین ارتباط من با ایشان به اردیبهشت ۱۳۷۸ بازمی‌گردد؛ هم‌زمان با همایش بزرگداشت علامه شهداد سراوانی. به توصیه امام بخش دهواری با ایشان تماس گرفتم تا قطعه شعری در وصف شخصیت حضرت مولانا شهداد رحمه‌الله علیه سروده و در همایش قرائت کنند. با استقبال گرم حاج کریم‌بخش مواجه شدم. هرچند خود به دلیل برخی مشکلات نتوانستند در همایش شرکت کنند، اما شعرشان توسط یکی از بزرگان قرائت شد. سال‌ها معاشرت نزدیک و منشی‌گری و امین راز بودن در کنار علمای بزرگی چون علامه شهداد مسکانزهی و مولانا عبدالعزیز ملازاده از ویژگی‌های برجسته شخصیت ایشان بود. بعدها توفیق یافتم در محضرش بنشینم و از خاطرات گران‌بهایش بهره‌مند شوم.

حاج کریم‌بخش داوودی در سال ۱۳۱۷ خورشیدی در “کهنه‌ کلامحمدی” دیده به جهان گشود. در آن زمان، به سنت مرحوم حاج احمدخان دهواری ـ سردار و بزرگ منطقه دهوار ـ برای تمامی نوزادان منطقه، شناسنامه‌ای با نام طایفه دهواری صادر می‌شد تا احساس بیگانگی نکنند. بر همین اساس، شناسنامه ایشان نیز با نام «کریم‌بخش دهواری» صادر شد، اما بعدها فامیلی خود را به «داوودی» تغییر داد. در نبود مدرسه در روستاهای منطقه، برای تحصیل به روستای زنگیان رفت. هم‌زمان با تحصیل در پایه چهارم ابتدایی، در سال ۱۳۲۸ مدرسه‌ای ابتدایی در محمدی در منزل حاج ملاعباس دهواری راه‌اندازی شد. آقایان حقی‌ها، شریف‌مقدم، یوسف‌زهی و بعدها هاشم دهواری از نخستین معلمان و مدیران آن مدرسه بودند.از سال ۱۳۲۹ برای ادامه تحصیل به زاهدان منتقل شد و تا مقطع دبیرستان در آنجا تحصیل کرد. سپس برای ادامه تحصیل به دانشسرای مقدماتی کرمان رفت و در سال ۱۳۳۶ فارغ‌التحصیل شد. در مهر همان سال به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد.

یکی از مهم‌ترین خدمات فرهنگی حاج کریم‌بخش داوودی، راه‌اندازی برنامه بلوچی در رادیو زاهدان بود. این برنامه ابتدا از طریق یک فرستنده یک‌کیلوواتی پخش می‌شد و ایشان به‌تنهایی مسئولیت نویسندگی، تهیه‌کنندگی و اجرا را برعهده داشت. پس از راه‌اندازی فرستنده صد کیلوواتی، این برنامه به یکی از پرشنونده‌ترین برنامه‌های بلوچی تبدیل شد. آغاز برنامه با شعر معروف بلوچی طنین‌انداز می‌شد:

« بلوچی پیروک وجدء نشان انت

 بلوچانی براه و زیب و نشاننت

 خدا ء شکرانت که هرکس چو گشاننت

 بلوچی مئی وتی شهدین زباننت»

از اقدامات ارزشمند او، سفر به کوئته و کراچی و دیدار با ادیبان و شخصیت‌های ادبی زبان بلوچی و دعوت از آنان برای همکاری با رادیو زاهدان بود. از میان دعوت‌شدگان، تنها استادان بزرگ “اشرف سربازی” و “ملک محمد طوقی” دعوت را پذیرفتند. استخدام استاد اشرف سربازی در صدا و سیما با مشکلاتی همراه بود و حتی مدتی به اعتصاب و عدم پخش برنامه انجامید، اما در نهایت با تلاش حاج کریم‌بخش این گنجینه بی‌نظیر ادبی به رادیو راه یافت. ملک محمد طوقی نیز بعدها به آمریکا رفت و سپس به پاکستان بازگشت.

حاج کریم‌بخش داوودی گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ و فرهنگ بلوچستان است. او سال‌ها با شخصیت‌های برجسته استان حشر و نشر داشت و هم‌اکنون در شهر زاهدان زندگی می‌کند. طی بیش از دو دهه، مصاحبه‌های متعددی با ایشان انجام داده‌ام که از سال ۱۳۷۹ تا امروز ادامه یافته است. این مصاحبه‌ها با همراهی و حضور جمعی از شخصیت‌ها و پژوهشگران فرهنگی و اجتماعی انجام شده که از جمله می‌توان به:

زنده‌یادان فقید عبدالرشید و نجیب دهواری رحمه‌الله،مولوی محمدجعفر محبی،مهندس عبدالسلام بزرگ‌زاده،استاد عیدمحمد نارویی،محمد ملازهی،مهندس محمدرفیع دهواری، دکتر مصطفی سیاسر اشاره کرد.

بخشی از این گفت‌وگوها به همت برادرم محمد عارف خدابنده تدوین شده و در سایت تاریخ شفاهی بلوچستان منتشر گردیده است. در این مصاحبه‌ها، به موضوعاتی چون خاطرات راه‌اندازی رادیو بلوچی، نقش ووردود استادان اشرف سربازی و ملک محمد طوقی، ورود و همراهی با مولوی عبدالعزیز ملازاده و چگونگی ورورد ایشان به زاهدان، نقش و جایگاه استا درمحمد صالح زهی در توسعه سیاسی اجتماعی و بویژه مذهبی و فرهنگی زاهدان و پرداخته شده است. این گفتگوی شفاهی، گوشه‌هایی ناشناخته از تاریخ فرهنگ، رسانه و اجتماع بلوچستان را ثبت کرده‌ و گنجینه‌ای ارزشمند برای پژوهشگران تاریخ معاصر به شمار می‌رود.

متن از محمد صدیق دهواری

در وب سایت تاریخ شفاهی بلوچستان

در یوتیوب

در اسپاتیفای