پس از درگیری‌های اخیر افغانستان و پاکستان، تنش میان دو کشور افزایش یافته و کارشناسان هشدار می‌دهند که بی‌اعتمادی عمیق و فقدان مدیریت بحران می‌تواند به خشونت‌های بیشتر بینجامد. دویچه‌وله با چند کارشناس گفت و گو کرده است.درگیری‌های شدید میان ارتش پاکستان و نیروهای طالبان در افغانستان در آخر هفته گذشته، مرگبارترین نبرد میان این دو کشور همسایه از زمان به قدرت رسیدن طالبان در کابل در سال ۲۰۲۱ میلادی تاکنون را رقم زد.

مقام‌های دولتی پاکستان و نیز حکومت طالبان در افغانستان هر یک مدعی وارد آوردن تلفات سنگینی به طرف مقابل شده‌اند.

طالبان روز یکشنبه اعلام کردند که در یک سلسله عملیات شبانه در منطقه مرزی، ۵۸ سرباز پاکستانی را کشته‌اند. در مقابل، ارتش پاکستان از کشته‌شدن ۲۳ سرباز پاکستانی خبر داده است. طالبان همچنین مدعی شدند که ۲۵ پاسگاه نظامی پاکستان را به تصرف خود در آورده‌اند.

از سوی دیگر، ارتش پاکستان اعلام کرده که بیش از ۲۰۰ جنگجوی افغان را کشته است. طالبان اما مدعی جان باختن تنها ۹ تن از نیروهای خود شده است. هیچ‌یک از این ادعاها، به دلیل محدودیت شدید دسترسی به منطقه مرزی، به طور مستقل قابل راستی‌آزمایی نیست.

زمینه درگیری‌ها

تنش‌ها میان این دو متحد پیشین زمانی بالا گرفت که اسلام‌آباد از کابل خواست تا علیه "جنبش طالبان پاکستان" (تحریک طالبان پاکستان) اقدام کند؛ سازمانی فراگیر از گروه‌های شبه‌نظامی اسلام‌گرا در شمال غربی پاکستان، معروف به "طالبان پاکستان" که گرچه از نظر سازمانی مستقل است، اما پیوندی نزدیک با طالبان افغانستان دارد.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

طالبان پاکستان خواهان اجرای سخت‌گیرانه شریعت اسلامی، به ویژه در ایالت "خیبر پختونخوا" واقع در منطقه مرزی شمال غربی این کشور با افغانستان است. اسلام‌آباد این گروه را متهم به عملیات علیه خود از خاک افغانستان بدون ممانعت طالبان می‌کند. کابل اما این اتهام را رد می‌کند.

در سال‌های اخیر، جنگجویان طالبان پاکستان حملات خود علیه نیروهای امنیتی این کشور را افزایش داده‌اند. گزارش سازمان ملل در سال جاری میلادی تصریح می‌کند که این گروه از "حمایت لجستیکی و عملیاتی چشمگیر مقام‌های بالفعل"، یعنی حکومت طالبان در کابل، برخوردار است.

به گزارش خبرگزاری فرانسه، سخنگوی ارتش پاکستان اعلام کرده است که از ژانویه گذشته تا ۱۵ سپتامبر، بیش از ۵۰۰ نفر، از جمله ۳۱۱ سرباز و ۷۳ مأمور پلیس پاکستانی، کشته شده‌اند.

پاکستان همچنین دشمن دیرینه‌اش هند را متهم می‌کند که با حمایت از طالبان پاکستان و دیگر شورشیان، درصدد بی‌ثبات کردن این کشور است. هند این اتهام را رد کرده و در مقابل پاکستان را به حمایت از گروه‌های جدایی‌طلب در کشمیر متهم می‌کند.

وضعیت شکننده در سایه بی‌اعتمادی عمیق

هفته گذشته حکومت طالبان، پاکستان را به انجام حملات هوایی علیه کابل و بازاری در شرق افغانستان متهم کرد. اسلام‌آباد این حملات را نه تأیید و نه تکذیب کرده، اما بارها بر حق دفاع از خود در برابر تروریسم فزاینده فرامرزی تأکید کرده است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

طالبان اعلام کردند که اواخر شنبه گذشته حملاتی را علیه نیروهای پاکستانی به "تلافی حملات هوایی ارتش پاکستان به کابل" آغاز کرده‌اند.

مایکل کوگلمن، کارشناس جنوب آسیا در مرکز بین‌المللی وودرو ویلسون در واشنگتن، به دویچه وله گفت، درگیری‌های اخیر "پیامد ناکامی اسلام‌آباد در مهار تروریسم ضدپاکستانی برخاسته از خاک افغانستان است".

کوگلمن افزود: «با وجود اتخاذ راهبردهای گوناگون، از مذاکره گرفته تا عملیات‌های نظامی محدود در خاک پاکستان، موفقیتی حاصل نشده است. عملیات‌های ضدتروریستی تشدیدشده اخیر علیه اهدافی در افغانستان، واکنش طالبان را برانگیخته و رویارویی کنونی را تشدید کرده است.»

گرچه درگیری‌ها اینک تا حد زیادی فروکش کرده، اما وضعیت همچنان پرتنش و شکننده است. در همین حال، تجارت مرزی متوقف شده، زیرا پاکستان گذرگاه‌های خود را در امتداد مرز ۲۶۰۰ کیلومتری با افغانستان بسته است. به گفته یکی از مقام‌های تجاری پاکستان، شمار زیادی کامیون پر از کالا در دو سوی مرز متوقف مانده‌اند.

آیا خشونت تشدید خواهد شد؟

عمر صمد، کارشناس مسائل افغانستان، سفیر پیشین افغانستان در کانادا و پژوهشگر ارشد شورای آتلانتیک، هشدار می‌دهد که خصومت‌ها ممکن است "به خشونت و اقدامات نظامی گسترده‌ای فراتر از آنچه تاکنون دیده شده بینجامد" و به روابط اسلام‌آباد و کابل آسیب جبران‌ناپذیری وارد کند.

او به دویچه وله گفت: «تنش میان ارتش پاکستان و دولت بالفعل افغانستان در دو سال گذشته رو به افزایش بوده است؛ بعضا به خاطر تصمیم‌های نادرست، سوء‌تفاهم‌ها و سوءمدیریت.»

کوگلمن نیز بر این باور است که درگیری‌های اخیر می‌تواند به تشدید حملات جنبش طالبان پاکستان در خاک این کشور بینجامد و تلفات و خسارت‌های بیشتری به بار آورد. او می‌گوید: «به‌نظر من، یکی از پیامدهای این بحران می‌تواند افزایش حملات تلافی‌جویانه طالبان پاکستان باشد که گرچه پایگاه اصلی‌اش در افغانستان است، اما حضور پررنگی در پاکستان دارد.»

او تأکید می‌کند که گرچه طالبان افغانستان می‌توانند در پاسگاه‌های مرزی دست به عملیات بزنند، اما توان نظامی لازم برای مقابله با ارتش پاکستان را ندارند و "از این رو، حملات تلافی‌جویانه طالبان پاکستان، احتمالاً با حمایت طالبان افغانستان، کماکان نگرانی عمده‌ای برای آینده پاکستان خواهد بود."

امتیاز گُل، کارشناس امنیتی و مدیر مرکز پژوهش‌ها و مطالعات امنیتی در اسلام‌آباد نیز دیدگاهی مشابه را ابراز داشته و می‌گوید: «پس از درگیری‌های اخیر با افغانستان، پاکستان اینک بیش از هر زمان دیگری با تهدید فزاینده طالبان پاکستان روبه‌روست. این کشور برای مقابله با این تهدیدها و ریشه‌کن کردن تروریسم، به اقدامات ضدتروریستی گسترده‌تر و قابلیت‌های اطلاعاتی بهتر نیاز دارد.»

زمانی برای تنش‌زدایی؟

با وجود روابط پرتنش، دو کشور در سال گذشته برای روابط خود تلاش کرده‌اند. پاکستان گرچه حکومت جدید افغانستان را هنوز به رسمیت نشناخته است، در ماه مه اعلام کرد که قصد دارد روابط دیپلماتیک خود با طالبان را گسترش دهد و سفیری به کابل بفرستد.

دو کشور همسایه پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مردمی عمیقی دارند و میلیون‌ها افغانستانی در چهار دهه گذشته برای گریز از جنگ و خشونت، به پاکستان پناه برده‌اند.

با این حال پاکستان، در بحبوحه روابط پرتنش، از سال ۲۰۲۳ برنامه‌ای گسترده برای بازگرداندن حدود چهار میلیون پناهجوی افغانستانی ساکن این کشور را آغاز کرد. از آن زمان تاکنون بیش از ۸۰۰ هزار نفر از آنها اخراج شده‌اند؛ اقدامی که خود به یکی دیگر از موضوعات مورد اختلاف با کابل تبدیل شده است.

عمر صمد با تأکید بر اینکه هر دو طرف باید به‌جای رویارویی وارد گفت‌وگوهای سازنده شوند، می‌گوید: «با وجود همه لاف‌زنی‌ها و اعتماد به‌نفس‌های ظاهری، هر دو کشور نقاط ضعف و قوتی دارند که یکدیگر را خنثی می‌کنند. گرچه افغانستانی‌ها با برتری نظامی پاکستان روبه‌رو هستند، پاکستان هم اما از درون شکننده است.»

این کارشناس مسائل افغانستان سپس می‌افزاید: «اکنون زمان رفتار دولتمردانه، احتیاط و گفت‌وگوی صادقانه است. زمان فریب، لاپوشانی یا لفاظی‌های توخالی نیست.»