شهرستان دشتستان به مرکزیت شهر برازجان قدمتی به بلندای تاریخ دارد این منطقه از دوران باستان موردتوجه بوده و باتوجه‌به کاوش‌های متعددی که در این منطقه انجام شده حداقل قدمت آن را به دوره عیلامی و در ادامه تمدن هخامنشیان منتسب میدونن.

"کاروان‌سرای مشیرالملک" واقع در شهر برازجان یکی از آثار تاریخی و همین‌طور یکی از جاذبه‌های گردشگری استان بوشهر و شهرستان دشتستان است که هرچند شاید عمر زیادی نداشته باشه ولی روایت‌ها و داستان‌های زیادی رو داره و روزگار پر فراز و نشیبی رو پشت سر گذاشته.

پس برای شنیدن سرگذشت کاروان‌سرای مشیرالملک با من همراه باشید.

 بنای این کاروان‌سرا در دوره قاجاریه و در سال 1250 خورشیدی به دستور "حاج ميرزا ابوالحسن خان مشیرالملک" و توسط "حاج‌ محمدرحیم شیرازی" معمار آثاری چون: پل مشیر و کاروان‌سرای دالکی احداث شده است. کارکرد این کاروان‌سرا هم همونطور که میدونید استراحت‌گاهی برای مسافران و تجّاری بود که در مسیر بوشهر به شیراز در رفت‌وآمد بودند.

این بنا در سال 1362 خورشیدی در فهرست آثار ملی به شماره 1638 به ثبت رسیده است.

کاروان‌سرای مشیرالملک مانند اغلب کاروان‌سراهای دوره قاجار چهار ایوانی است و عمده مصالح تشکیل‌دهنده آن سنگ، گچ و ساروج می‌باشد و در کف و دیواره‌های آن از تخته‌سنگ‌های بزرگ و کوچک تراشیده استفاده گردیده است. این بنا در زمینی در حدود 7000 مترمربع و زیربنایی به ابعاد 4200 مترمربع احداث گردیده است. بام کاروان‌سرا هم مانند کف و دیواره‌ها با سنگ‌های تراشیده‌شده به طرز بسیار زیبایی مفروش شده است. به هنگام بارندگی آب باران به‌وسیله ناودان‌های سنگی (که به طرز جالبی تعبیه شده‌اند) به بیرون از کاروان‌سرا هدایت می‌شود. شاه‌نشین، در طبقه دوم کاروان‌سرا وجود دارد. در جلوی شاه‌نشین یک تارمه – که به لهجه بوشهری همون تراس هست - نسبتاً وسیع وجود دارد که بر شهر مسلط است و در دو طرف این شاه‌نشین راه‌پله‌هایی وجود دارد که پشت‌بام کاروان‌سرا را به محوطه دیگری که به نظر می‌رسد اندرونی کاروانسرا باشد وصل می‌کند. این بنا دارای چهار برج‌ دیدبانی می‌باشد که برای مقابله با دشمنان و تهدیدها ساخته شده است که ارتفاع هر کدام از این برج‌ها بیش از 12 متر می‌باشد. کاروان‌سرای مشیرالملک حدود 68 باب اتاق و حجره را در دل خود جای داده است.

بسیاری از مورخان و سیاحان از جمله "میرزاحسن حسینی فسایی" در کتاب "فارس‌نامه ناصری" و همچنین مرحوم "فرصت‌الدوله شیرازی" و "حاج سیاح" از شکوه و عظمت این بنا سخن به میان آورده‌اند. "لرد کرزن" سیاست‌مدار و ایران‌شناس انگلیسی که زمانی سراسر ایران را درنوردیده و بنا به گفته خود ایشان بیشتر کاروان‌سراهای ایران را از نزدیک تماشا کرده بود، دربارهٔ استواری و شکوه کاروان‌سرای مشیرالملک چنین می‌نویسد: در میان همه آنهایی که من دیده بودم این کاروان‌سرا بهتر ساخته شده بود و بهتر هم مانده بود.

در جنگ جهانی اول و پس از سقوط برازجان به دست قوای انگلیسی کاروان‌سرای برازجان به محل استقرار نظامیان انگلیسی تبدیل شد. پس از پایان جنگ و گسترش شهر و آغاز حکومت پهلوی اول این بنا محل استقرار اداراتی چون دخانیات جنوب، شهربانی و مالیه شد. اما این بنا شهرت خود را مدیون سال‌های پایانی حکومت خاندان پهلوی است. زمانی که به علت بدی آب هوای جنوب کشور و این منطقه در فصل تابستان، برازجان به تبعیدگاه و این بنا به زندان تبدیل شد، بسیاری از چهره‌های سیاسی معاصر کشور در این بنا که در آن دوران نامش به "دژ برازجان" تغییر پیدا کرده بود دوران تبعید خود را سپری می‌کردند پس این بنا در اواخر دوره پهلوی دوم به‌عنوان زندان مورداستفاده قرار می‌گرفته و تا سال‌ها بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد.

در سال 1377 زندان از دژ، به محلی جدید در خارج از شهر برازجان منتقل شد تا کاروان‌سرای مشیرالملک نفسی تازه کند و احیا و مرمت شود.

این بنا در سال‌های اخیر هم توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرمت شده و توسط کارشناسان یونسکو مورد بازدید قرار گرفته که به همراه 53 کاروان‌سرای دیگر در اقصی نقاط کشور که با قدمت‌های متفاوت وجود دارند، در قالب یک پرونده به نام "کاروان‌سرای ایرانی"، به‌عنوان میراث جهانی یونسکو در تاریخ 26 شهریور 1402 مصادف با 17 سپتامبر 2023 در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض عربستان سعودی برگزار شد به ثبت رسیدند و "کاروان‌سرای مشیرالملک" برازجان نخستین اثر ثبت جهانی در استان بوشهر رو به نام خودش اختصاص داد.

مسیر دسترسی به کاروان‌سرای مشیرالملک رو خدمت شما عرض می‌کنم.

همونطور که گفته شد کاروان‌سرای مشیرالملک در شهر برازجان قرار داره.

فاصله مرکز استان – یعنی بندر بوشهر – تا برازجان حدوداً 60 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً بین 45 دقیقه تا 1 ساعت طول می‌کشه که به این شهر و این اثر تاریخی برسید.