خانم‌ها و آقایان محترم از راه دور و با قلبی نزدیک به شما سلام می‌کنم. این بحث بعد از اشاره به قدیمی‌ترین شاهراه بازرگانی تاریخ (راه ابریشم باستانی)، همچنین «ابتکار یک کمربند و یک راه» Belt and Road Initiative (راه ابریشم جدید)، به سندِ همکاری راهبردی ایران و چین می‌پردازد که گرچه تصمیم مربوط به آن به سال ۱۳۹۴ بازمی‌گردد، تا کنون انتشار جزئیاتش محقق نشده‌ است. در این بحث به «دیپلماسی راه»،نیز اشاره می‌شود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

حکومتیان راست‌ها را نمی‌گویند ضرورت طرح این مطلب؛ های و هوی حکومتیان از یکسو، و گرد و خاک ژورنالیسم مبتذل سیاسی از سوی دیگر در شبکه مجازی بویژه فیسبوک و یوتیوب است. نگرانی مردم هوشیار و رنجدیده ایران که آزادی برایشان آرمان است نه تجارت، و به حق، استبداد زیر پرده دین را برنمی‌تابند موضوعی جداست. بویژه که حکومتیان راست‌ها را نمی‌گویند و راست‌ها را نگفتن، نوعی دروغگویی است. مردم هوشیار و رنجدیده ایران حق دارند محتوای محرمانه اینگونه اسناد، عدم تصویب آن در پارلمان، احتمال واگذاری امتیازهای گسترده به طرف چینی برای دریافت منافع مالی در شرایط تحریم و مسائلی از این قبیل را برجسته کنند. اینکه در رژیم پیشین (در اصل ۵۲ متمم قانون اساسی) به معاهداتی اشاره شده که حتی آگاهی نمایندگان مردم از مفاد آنها مغایر با مصلحت قلمداد می‌شده… – عدم انتشار سند راهبردی ایران و چین را توجیه نمی‌کند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

طرحی درازمدت برای نیل به یک هدف بلند مدت

قبل از ورود به بحث به چند گزاره اشاره کنم. • ادّعا شده؛ سند مزبور «حاوی هیچ عدد و رقمی نیست. هیچ منطقه یا حتی نقطه‌ای را واگذار نمی‌کند؛ هیچ حق انحصاری در هیچ حوزه‌ای هم ایجاد نمی‌کند. بعبارت دیگر مدیریت، اداره یا بهره‌برداری از هیچ منطقه یا حوزه‌ای واگذار نشده و استقرار هیچ نیروی نظامی در آن پیش‌بینی نشده‌است.» صرفاً یک برنامه و «یادداشت تفاهم»memorandum of understanding است برای بیان همگرایی و توافق مقامات اجرایی دو کشور به منظور افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف. در یک کلام [هنوز] قرارداد نیست. قرارداد زبان خاص و طرز نوشتن خاص دارد. باید حَکمیّت درش تعیین شود و دادگاه‌هایی که بتوانند دربارهٔ آن نظر دهند. • صحبت از همکاری راهبردی دو کشور است. راهبردی در اینجا یعنی رابطه در بالاترین سطوح. طرحی درازمدت برای نیل به یک هدف بلند مدت. • کنش‌های استراتژیک در جهان در قالب «دیپلماسی راه» عملیاتی می‌شود. مفهوم دیپلماسی راه به برهم‌کنش [تاثیر متقابل] شاهراه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با دیپلماسی اشاره دارد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

راه ابریشم باستانی٬ قدیمی‌ترین شاهراه بازرگانی تاریخ

راه ابریشم باستانی٬ شبکه‌ای از راه‌های درهم‌تنیده بود که از شهر «شی‌آن» 西安 درچین میانی، آغاز می‌گشت و با گذر از فرارود [ماوراءالنهر] وارد ایران شده، به دریای مدیترانه و بیزانس (استانبول امروزی) می‌رسید. راه ابریشم باستانی در کنار مسیر زمینی٬ یک مسیر دریایی نیز داشت که از دریای چین جنوبی و تنگه مالاکا تا اقیانوس هند و خلیج‌فارس می‌رفت. نقطه اتصال مسیرهای دریایی و زمینی راه ابریشم باستانی؛ تنگه مالاکا، بندر سیراف و جزیره هرمز است. تنگه مالاکا، دریای آندامان در اقیانوس هند را به دریای چین جنوبی در اقیانوس آرام متصل می‌سازد، بندر سیراف، در شهرستان کنگان استان بوشهر، و جزیره هرمز در ۸ کیلومتری بندرعباس است. مهم‌ترین جادهٔ دنیا تا قرن پانزدهم میلادی؛ راه ابریشم است که از دویست سال پیش از میلاد بر سر زبانها بود و بیش از هزار سال، برو و بیا داشت و گرانیگاه بازرگانی، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی جهان بود. بعداً با کشف قاره آمریکا مسیرهای نوین و پُر سود بازرگانی از آسیا به اقیانوس اطلس چرخید و راه ابریشم، اندک اندک از یادها رفت. اضافه کنم که راه ابریشم باستانی ریشه در «راه شاهی» (نخستین شاهراه بین‌المللی جهان) داشت که به‌دستور داریوش بزرگ ساخته شده بود. راه شاهی، شهر سارد مرکز ساتراپی لیدیه را در کرانه دریای اژه به بابل و شوش و سرانجام پارسه متصل می‌کرد و در خوزستان از بهبهان، شوش، شوشتر و رامهرمز رد می‌شد. … جاده قدیم ابریشم که از مرکز چین (بیابان تَکله‌مکان) شروع می‌شود، بعد از گذشت از آسیای مرکزی وارد سمرقند، بخارا، مرو، نیشابور، دامغان، ری، همدان، بین‌النهرین، بغداد، پالمیرا و…می‌شد و با گذر از غرب چین، و آسیای مرکزی به ترکمنستان و ایران می‌رسید و با گذر از ایران به خاورمیانه می‌رفت. ایران همیشه به دلیل موقعیت استراتژیک جغرافیایی آن، عنصر مرکزی در کمربند اقتصادی جاده ابریشم و محل عبور دو جاده دریایی و زمینی ابریشم بوده‌است. درواقع، سگگ آن کمربند، روی ایران بسته می‌شده، گذر از ایران به ترکیه نیز که از آنجا به اروپا مرتبط شود، همیشه مورد بحث بوده‌است. این راه، به سبب حمل ابریشم چین به دریای مدیترانه و مناطق گوناگون دیگر، جاده ابریشم نام گرفت. … جاده ابریشم از مهمترین قسمت نوار شمالی ایران از شهر گرگان به سمت گیلان می‌رفت و از آن سو از ایران خارج می‌شد. این جاده نه تنها نقل و انتقال کالا را امکان‌پذیر می‌کرد بلکه باعث انتقال باورهای فکری مثل مسیحیت، اسلام، هندوئیسم و بودیسم نیز شد. البته بیماری‌هایی مانند طاعون هم از این مسیر منتشر می‌شدند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

راه ابریشم جدید – ابتکار یک کمربند و یک راه Belt and Road Initiative

راه ابریشم جدید- راهی که به چینی一带一路 «ای‌دای‌ای‌لو» خوانده می‌شود، مجموعه‌ای گسترده از پروژه‌های شبکه ارتباطی و مسیرهای ترانزیتی، لوله‌های نفت و گاز، بنادر، فرودگاه‌ها، خطوط راه‌آهن و تأسیسات با سرمایه چینی است. … چند سال پیش، جادهٔ ابریشم جدید و ابتکار «یک کمربند و یک راه» بر سر زبانها افتاد و این خبر پیچید که چین با ایجاد یک شبکهٔ ترانزیتی بین‌المللی، کالاهای خودش را از راه دریایی اقیانوس آرام، دریای سرخ و دریای مدیترانه، همچنین به‌صورت زمینی از طریق برخی کشورهای آسیای جنوبی، به آسیای مرکزی و قفقاز و از آنجا به اروپا می‌رساند و راه‌اندازی این شاهراه، ۶۵ درصد جمعیت جهان و ۷۱ کشور را دربرخواهدگرفت. از راه ابریشم قطبی نیز صحبت می‌شود که از چین شمالی آغاز شده و با گذر از سیبری روسیه به اقیانوس منجمد شمالی و شمالگان (ناحیهٔ پیرامون قطب شمال) رسیده و از آنجا به کانادا و گرینلند و اسکاندیناوی می‌رسد. … کمربند راه ابریشم جدید دربردارنده دالان‌های متعددی است که بخشی از آن (دالان‌های تاریخی شمالی٬ تاریخی جنوبی و قراقروم – زاگرس) از ایران می‌گذرد. مسیر فرعی بزرگ‌ترین مسیر ارتباطی آینده چین و اروپا هم که با ساخت کریدور راه‌آهن چین به آلمان از قزاقستان و روسیه و شمال دریای خزر خواهد گذشت، از طریق قزاقستان و ترکمنستان به کشور ما می‌رسد تا از مسیر راه‌آهن ایران، به ترکیه و اروپا وصل شود. واقعش بهترین مسیر برای دستیابی به بازار آسیای میانه و قفقاز، مسیر ایران و استفاده از زیرساخت‌های تزانزیتی ایران است. اصلاً بدون ایران، راه ابریشم جدید قوامی نخواهد داشت. … متأسفانه از بس رژیم حاکم بر ایران این پا و آن پا کرد، خط مسیر به اروپا از طریق قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان و دریای سیاه بسته شد. در حالیکه آن خطوط می‌توانست از مسیر ایران عبور کند. گفته می‌شود چنانچه سند همکاری‌های راهبردی ایران و چین سال ۹۴ امضا می‌شد، قراردادهایی در زمینه پتروشیمی، پالایشگاه و نیروگاه‌های مختلف را هم دربرمی‌گرفت و اجرایی می‌شد. اما عملاً بخش مهمی از فرصت طبیعی مسیر ایران به عنوان پُل تاریخی میان آسیا و اروپا تضعیف شد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

اولویت چینی‌ها منافع ملی خودشان است

چین در حال حاضر، شریک تجاری ۱۵۰ کشور از مجموع ۲۱۰ کشور جهان، است. حتی کشورهایی که شریک تجاری اول آنها آمریکا، ژاپن یا استرالیا است، در حالی با این سه کشور تجارت دارند که شریک تجاری اول همین سه کشور، چین است. چین در ابتکار یک کمربند و یک راه با ۱۸ کشور عربی مرتبط است و «پایگاه خدمات اطلاعاتی» چینی ـ عربی برای انتقال فناوری اطلاعات Information Technology فناوری‌های حوزه «آی تی» تأسیس شده‌است. کشورهایی که در این مسیر به هم وصل می‌شوند دو سوم مردم دنیا را تشکیل می‌دهند. … چین از دهه ۹۰ میلادی روابط گسترده و بلندمدتی را با بسیاری از کشورهای جهان به سرانجام رسانده، حتی بسیاری از پروژه‌های خدماتی، عمرانی و تکنولوژیک اروپایی‌ها، توسط چینی‌ها انجام می‌شود. در حوزه انرژی و حمل و نقل، قراردادهای متعددی، با عربستان، امارات، کویت، مصر، الجزایر، مراکش، اردن و عراق بسته‌است. چین در سال ٢٠١٣ با عراق، در سال ٢٠١۵ با امارات متحده عربی، در سال ٢٠١۶ با عربستان سعودی و قبلاً بین سالهای ٢٠٠١ و ٢٠٠۶، با افغانستان، پاکستان، روسیه و کشورهای آسیای میانه، موافقت نامه‌های مشابهی امضا کرده‌است. … ایران که در میان دو حوزه انرژی آسیای میانه و خلیج‌فارس جای گرفته، برای دسترسی به کالای ارزان، گریزی از اینکه رابطه اقتصادی خود را با چین تحکیم و سازماندهی کند، ندارد. چین هم که به دنبال تضمین مستمر انرژی است، از دیر باز به منابع عظیم نفت و گاز ایران توجه داشته‌است. از آنجا که اولویت چین منافع ملی خودش است، آیا برای کاهش درگیری با آمریکا بر سر دریای جنوبی چین و هنک‌کنگ، با کارت ایران بازی می‌کند تا در مناقشات نفتی در فیلیپین و ویتنام و مناقشات جزایر ژاپن رودست نخورد؟ بویژه که آمریکا با ژاپن و کره و اندونزی و مالزی و ویتنام و…متحد شده و چین از اینکه روزی تنگه‌ مالاکا، بسته شود، نگران است. تنگه‌ مالاکا، بین کشورهای اندونزی و مالزی با سنگاپور قرار دارد و پس از تنگه هرمز مهم‌ترین شاهراه حمل و نقل دریایی نفت در دنیا به‌شمار می‌رود. آیا چین با کارت ایران بازی می‌کند؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سند راهبردی ایران و چین در هاله‌ای از ابهام

حکومتیان ادعا می‌کنند برای تدوین اسناد همکاری‌های راهبردی، حقوقدانان هم شرکت می‌کنند و تک تک واژه‌ها به دقت انتخاب می‌شود. سند مورد بحث نیز، از نظر حقوق بین‌الملل یا نظام حقوقی دو کشور، برای هیچ‌کدام از این کشورها تعهد حقوقی ایجاد نمی‌کند و صرفاً یک نقشه راه است برای تعیین چارچوب همکاری‌ها و چگونگی انجام آنها. اما پرسیدنی‌ست که آیا رژیم مستقر در ایران، از پس بازی‌های موش و گربه چینی‌ها برمی‌آید؟ یا ایران به پمپ بنزین چین تبدیل خواهد شد و بر آن همان خواهد رفت که بر سر لائوس و سری لانکا و جیبوتی و ونزوئلا و کنگو رفت؟ گفته می‌شود برخی شرکای چین، وام‌هایی دریافت کرده‌اند و به ازای آن کنترل بخشی از منابع طبیعی یا بنادر و سرزمین‌های خود را به آن کشور واگذار کرده‌اند. واقعش داور