«النبأ، الآیة، آیات الله، آیات بینات»

«نبأ عظیم» یعنی همان علم نورانیِ بزرگی که در دل صاحبان نور آشکار می‌شود.

خبَر داغِ روز چیست؟ مردم از چه چیزی با شگفتی و جدل از یکدیگر می‌پرسند؟!

«عَمَّ يَتَساءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ»

بله! اختلاف‌شان بر سر همین تجلّی تازه‌ی نور است؛ بر سر علوم نورانی آشکار شده!

همان آیات بینات، همان تجلی تازه‌ی نور ولایت در چهره‌ای از اولیای خدا.

اما معاندین و حسودان، این «نبأ عظیم» را انکار می‌کنند.

تکذیبِ آیات! تکذیبِ نوری که برای هدایت فرستاده شده!

و این داستان، تازه نیست…

در سوره یوسف، «نبأ عظیم» همان تجلی ماهیت نورانی حضرت یوسف(ع) است؛

همان خوابی که چهرۀ نورانی‌اش را نشان داد و حسدِ برادرانش را شعله‌ور ساخت.

اما خدا مهربان‌تر از آن است که این دلهای گرفتارِ حسادت را بی‌درمان رها کند.

او پرده از حقیقت برداشت؛

حقیقتی زیبا، چهره‌ای نورانی:

برادرِ آنان، یوسف، حامل نور هدایت است.

و این نبأ را به گوششان رساند، تا حجت را تمام کند:

«منِ خدا برای هدایت‌تان، چه باید می‌کردم که نکردم؟!»

و اینجاست که معنا پیدا می‌کند:

«فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ؟»

یعنی:

نورِ پرارزشم را برای شما آشکار کردم،

و شما تکذیب کردید!

پس بگویید، خدا دیگر چه باید می‌کرد تا در برابر نورش سجده کنید؟!

آیات، خانه‌های نورانی؛ معلمانی که مأوای دل‌اند!

اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ … فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ … رِجالٌ

نگاهی به مفهوم واژۀ «آیة» در قرآن؛

جایی که آیه، یعنی مأوای نورانی و جفتِ دلِ تاریک انسان!

در این مقاله، «آیه» را نه فقط به‌معنای نشانه‌ای از سوی خدا، بلکه به‌عنوان پناهگاهی نورانی می‌نگریم؛ جایی که انسانِ در جست‌وجوی معنا، به آن منضم می‌شود، در آن ساکن می‌گردد و از آن روشنایی می‌گیرد.

و این یعنی معلم نورانی!

از آیه اول سوره یوسف «الر، تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ الْمُبِينِ»، آغاز می‌کنیم و «آیه» را نه صرفاً جمله‌ای قرآنی، بلکه شخصیتی نورانی می‌دانیم که کتاب را برای دل‌ها آشکار می‌کند؛ آیه‌ای که جفتِ دل انسان تاریک می‌شود و او را به روشنی روز می‌رساند.

واژه «أوی» در زبان عربی، معنای پناه گرفتن، جفت شدن و منزل گزیدن دارد.

بر این اساس، آیه، یعنی همان مأوی نورانی که انسان تاریک‌دل، باید در آن منزل کند تا از ظلمت به نور برسد. «آیات مبین» در این معنا، معلمان نورانی هستند که نور علم خود را از خدای مهربان می‌گیرند و برای دل‌های مشتاق، قابل رؤیت و فهم می‌کنند.

آیات الله، یعنی معلمان نورانیِ ساکن در کتاب، همان مأوای حقیقی جان آدمی‌اند.

هرکس آگاهانه دل به آیه‌ای از آیات الهی بسپارد، گویا به خانه‌ای روشن درآمده که از آن، هرگز بیرون نخواهد رفت.

واژه «آیه» نه تنها به‌عنوان نشانه‌ای از خدا، بلکه به‌مثابه خانه‌ای نورانی برای دل معرفی می‌شود؛ خانه‌ای که دل انسان، اگر بخواهد، می‌تواند در آن مأوی گزیند. معلم نورانی، همان آیت خداست که با نور علم، مخاطب را در پناه خویش می‌گیرد، مأوی دل می‌شود، و راه را به‌سوی مبین‌ترین کتاب هستی می‌گشاید.

در پیوندی شگرف، میان حروف مقطعه سوره یوسف («الر»)، صفات الهی در «بسم الله الرحمن الرحیم»، و داستان سجدۀ فرشتگان بر آدم و بر یوسف، درمی‌یابیم که معلم نورانی، آیتی روشن از «اسم الله» است. این آیت، مأمور رساندن نور به دل‌هاست و دل‌هایی که مأوی خود را در او بجویند، به روشنایی روز خواهند رسید.

واژه «آیه»، از ریشۀ «اوِی»:

مفاهیم زیبای خانه بودنِ آیه برای دل،

نقش معلم نورانی در ترجمه نور از ملکوت به ملک،

و بازتاب این سلوک در زندگی روزمره.

مقصد ما، بازگشت به آغوش یوسف است؛ به خانه‌ای که از آن آمده‌ایم و باید با شوق، به آن بازگردیم.

«انا لله و انا الیه راجعون»

آيَتَيْنِ!

آيَةَ اللَّيْلِ – آيَةَ النَّهارِ

دو نشانه!

قبض و بسط – نور و ظلمت

خالق این دو آیت و این دو نشانه در دنیای قلب ما خدای مهربان است!

وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ

فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ

وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً

«نشانه‌های متقاعد‌کننده!»

قلب با درک نور و ظلمت، صاحب علم میشود و این علم است که حسادت را محو میکند

«محو آیات متشابه!»

و قلب با پرستش این نور، به وظیفۀ خودش در قبال تقدیرات، بصیر و بینا میگردد.

«اثبات آیات محکم!»

«آیه»؛ معلم نورانی در قلب!

«آیه» تنها یک نشانه‌ی بیرونی برای تشخیص راه از بی‌راهه نیست،

بلکه آیه، معلمی درونی است؛

موجودی نورانی که ظهور و غیبتش در ملکوت قلب، همان ظهور و غیبتِ نور است.

قرآن خود این معنا را به روشنی در آیۀ:

«وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ»

«ما شب و روز را دو آیه قرار دادیم»

به تصویر می‌کشد.

این دو آیه، نه فقط پدیده‌هایی طبیعی، که تجلی قبض و بسط نور در جان انسان‌اند.

+ «آفاق و انفس»

آیة‌اللَّیل همان حالتِ قبض، تاریکی، نداشتن حال مناجات، غیبتِ شور و شوق، و خاموشی صدای معلم نورانی در قلب است.

و آیة‌النَّهار، لحظه‌ی بسط نور، روشنی، گشایش، حضور، و سخن گفتن آن معلم است در درون جان.

این دو، در واقع دو نوع تعلیم‌اند؛ دو سبک از معلمیِ خدای مهربان.

…

محو و اثبات: زبان تعلیم ربانی!

«فَمَحَوْنا … وَ جَعَلْنا»

در ادامه می‌فرماید:

«فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً»

یعنی ما ظلمت را محو کردیم، و نور را بینا و روشن قرار دادیم.

اینجا دو عمل الهی رخ می‌دهد: محو و جعل.

محو، همان خالی کردن قلب از آیات متشابه، شک‌ها، توهّمات، و حسادت‌هاست.

و جعل، همان اثبات آیات محکم، یعنی بصیرت‌هایی است که قلب پس از عبور از تاریکی بدان دست می‌یابد.

در واقع، این روند، همان تقلّبِ قلب در مسیر شناخت نور خدا است،

و آموزش این مسیر، بر عهدۀ آیه‌ای است که نام دیگر او «معلم نورانی» است.

…

آیه: هم نشان است، هم راهنما، هم معلم!